Muzycy wojskowi

Muzycy nie tylko towarzyszą życiu obozowemu i wyruszaniu oddziałów do walki, ale również obserwują zmagania i obwieszczają szczególne dokonania wojowników biciem w bębny i grą na instrumentach. Do ich zadań należało zagrzewanie wojsk do ataku oraz zwoływanie drużyn z pola walki na znak dany przez dowódcę. Choć nie jest to zaświadczone w tekście mogli również pełnić i inne wspomagające funkcje, takie jak grzebanie zmarłych i uprzątanie pobojowiska, co jest zaświadczone  w innych kulturach.

Instrumenty muzyków wojskowych

Powszechna i częsta obecność muzyków przy wojsku, zarówno w źródłach tekstualnych, jak i we wczesnej rzeźbie indyjskiej nie ma swego odpowiednikach w innych kulturach starożytnych. Choć muzycy towarzyszyli armii asyryjskiej czy greckiej, to nie poświęca się im tyle miejsca, nie stają się integralną, wręcz niezbędną częścią opisów batalistycznych. Lista instrumentów (tūrya, vādya, vāditra) pojawiających się w kontekście militarnym jest długa. Bitwie towarzyszą przede wszystkim różne rodzaje bębnów. Na podstawie skąpych informacji ciężko ustalić różnicę między nimi. Najczęściej pojawiają się dwie ich nazwy: bherī, dundubhi. Najbardziej charakterystycznym bębnem, którego nazwa pozostaje w użyciu po dziś dzień jest mṛdaṅga.

Biciu w bębny towarzyszy dźwięk dęcia w muszlę (śaṅkha). Posiadał ją każdy wojownik, miała ona swe imię i często historię znalezienia lub otrzymania. Nie są to instrumenty sensu stricte. Zdają się one pełnić funkcję dźwiękowych sygnalizatorów. Obwieszczają rozpoczęcie bitwy, jej zakończenie, mogą być też wezwaniem pomocy.

Instrumentem perkusyjnym są też cymbały (śamyātāla). Występują one w MBh wraz z terminami sugerującymi, że gra na nich wymaga pewnego kunsztu od muzyka. Jednak częściej występują z fletem i winą niż z bębnami. Te natomiast, choć są wymieniane pośród instrumentów używanych na polu walki, raczej towarzyszą spektaklom muzycznym. Zdaje się, że typowym trio muzycznym, często w tekście wymienianym razem, była wina, flet oraz akompaniujący instrument perkusyjny.

Muzycy pojawiają się już w najstarszej rzeźbie indyjskiej. Towarzyszą procesjom, pochodom władców, zmaganiom bitewnym, adoracji stup buddyjskich i drzew oświecenia oraz chwilom przyjemności w zaciszu pałacu czy w rajskich ogrodach. Instrumenty występujące w MBh możemy podzielić na perkusyjne, strunowe i dęte (Omchery 1967:85–86), taki też podział stosujemy poniżej.

Instrumenty perkusyjne

duże bębny wojenne bite pałkami

• bherī (96) – bęben, werbel, kocioł,
• dundubhi (85) – duży bęben, werbel, kocioł; zazwyczaj wymieniany z konchą (śaṅkha) i terminem oznaczającym hałas, całość tworzy złożenie wypełniające całą ćwiartkę strofy (śaṅkhadundubhinirghoṣa),
• ānaka (18), mahānaka (1) – duży jednostronny bęben bojowy, często występuje z paṇava,
• āḍambara (5) – bęben wojenny, zgiełk, ryk słonia, dźwięk trąb jako sygnał do ataku.

Małpi muzykanci, dwa rodzaje bębnów bitych pałkami, większy typu dhol/dhak/dhimay, mniejszy typu damaru oraz instrument dęty. Bharhut, II p.n.e., medalion z ogrodzenia stupy, małpia dźataka, muzeum w Kalkucie (źródło: wikimedia).

Dwa ogromne bębny typu dhol umieszczone koło siebie i bite pałkami, powtarzający się motyw na reliefach z Sanchi. Sanchi, I w., brama północna, cud zasadzenia mango w Śrawasti (źródło: wikimedia).

Dwaj bębniarze w królewskim orszaku z bębnami typu davul, wraz z grupą flecistów. Sanchi, I w., brama północna, orszak królewski opuszcza Radźagryhę (źródło: wikimedia).

małe bębny jednomembranowe i czynele

• tūrya (40) – instrument, zazwyczaj grają zbiorowo „tysiącami”(sahasra),
• paṇava (19) – małe bębny lub cymbały,
• muraja (7) – bęben lub tamburyno,
• jharjhara (6) – bęben bity pałeczką (vetra) (6.93.32, 9.28.69),
• peśī (2) – bęben, „mięsień”,
• krakaca (2) – instrument, prawdopodobnie bęben,
• śamyātāla (4) – czynele, krotale (?), gra na nich wymaga kunsztu (kuśala), mogą tworzyć akompaniament dla winy (7.50.11).

Muzycy w procesji władcy Mallów. W dolnym rzędzie trzej bębniarze, dwa bębny typu davul, a jeden damaru, nad nimi fleciści i dwie osoby dmące w konchy. Sanchi, I w., brama zachodnia, procesja króla Mallów wiozącego relikwie do Kuśinagar (źródło: wikimedia).

Bębniarze, dwaj z bębenkami typu davul, jeden typu damaru. Sanchi, I w., brama wschodnia, procesja Suddhodany z Kapilawastu (źródło: wikimedia).

Tancerka i bębniarz grający na stojącym bębnie typu dhol/dhak z okazji święta. Sanchi, I w., brama południowa, niebo Trajastrimśa, czczenie ściętych włosów Bodhisattwy (źródło: wikimedia).

bębny dwumembranowe

• mṛdaṅga (40) – „przemieszczający się podczas uderzania”, bęben dwustronny; dwa takie bębny znajdują się na proporcu Judhiszthiry z informacją, że są one uderzane urządzeniem (yantreṇāhanyamāna) (7.22.63 z aparatu krytycznego).

Bębny typu mrydanga i chenda na wyobrażeniu przedstawiającym obcokrajowców czczących stupę. Sanchi, I w., brama północna, obcokrajowcy (Grecy) czczący stupę (źródło: wikimedia).

Artystka wsparta na bębnie typu mrydanga, stupa Dharmaradźika, II-III w. sztuka Gandhary, muzeum Taxila (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018)

Bębniarze, dwaj z małymi bębenkami typu damaru, jeden z mrydangą oraz jeden z instrumentem podobnym do tamburyno. Sanchi, I w., brama zachodnia, kuszenie Buddy i ucieczka wojsk Mary (źródło: wikimedia).

Instrumenty dęte

• śaṅkha (244) – koncha, muszla; każdy z wojów ma własną; tak jak indywidualny oręż posiadają swe imiona; dęcie oznacza sygnał rozpoczęcia bitwy; wraz z grą innych instrumentów przyłączają się do zgiełku bitewnego,
• veṇu (25*) – flet, wykonany z bambusa, od którego bierze swą nazwę,
• gomukha (8) – „krowiogęby”, róg lub trąbka,
• goviṣāṇika (4) – krowi róg, zawsze wymieniane z krakaca.

Greccy muzycy czczący stupę. Dwóch gra na karnyksie – celtyckim instrumencie popularnym między II p.n.e. a II n.e. (dęty instrument z dzwonem stylizowanym na głowę dzika lub smoka), a jeden na greckim aulusie – podwójnej fujarce towarzyszącej obrzędom dionizyjskim. Sanchi, I w., brama północna, obcokrajowcy (Grecy) czczący stupę (źródło: wikimedia).

Oblężenie Kuśinagary przez siedmiu królów. Zmaganiom bitewnym towarzyszą muzycy: dolny rząd bębny typu davul, środkowy rząd fleciści, górny rząd osoby dmące w konchy. Sanchi, I w., brama zachodnia, oblężenie Kusinagary przez siedmiu władców (źródło: wikimedia).

Scena bitwy o relikwie, w górnym rogu trzech mężczyzn dmie w konchy. Sanchi, I w., brama południowa, bitwa o relikwie Buddy (źródło: wikimedia).

Instrumenty strunowe

• vīṇā (18) – lutnia indyjska, grana przy akompaniamencie fletu (często występują razem) oraz instrumentu perkusyjnego (mṛdaṅga, paṇava, muraja, śamyātāla); mogła być instrumentem rytmicznym jak tanpura lub melodyjnym jak harfa czy lutnia,
• tantrī (6) – „struna”, każdy instrument strunowy,
• vallakī (2) – indyjska lutnia,
• kacchapī (1) – indyjska lutnia, pudło rezonansowe prawdopodobnie wykonane z skorupy żółwia (kacchapa).

Niebiańscy muzycy i tancerki. Dwóch mężczyzn po prawej gra na strunowych instrumentach (prawdopodobnie: vīṇā), akompaniuje mu siedzący mężczyzna na bębnie oraz tańczące kobiety, jedna z małym ręcznym bębenkiem typu damaru, druga z ręcznym instrumentem rytmicznym przypominającym grzechotkę. Bharhut, II p.n.e., relief z ogrodzenia stupy, dół reliefu, niebo Trajastrimśa, wielbienie włosów obciętych przez Siddharthę po opuszczeniu pałacu (źródło: wikimedia).

Scena romantyczna, muzycy z instrumentem przypominającym lutnię, Gandhara, II-III w., muzeum w Taxili (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).

Niebiańscy muzycy, postać po prawej gra na instrumencie przypominającym lutnię, fragment reliefu przedstawiającego Maitrijakanjakadźatakę, drugi panel, Gandhara, II-III w., muzeum w Peszawarze (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).

Poniżej dwa instrumenty strunowe z Sanchi i stupy Dharmaradźika, przypominające cymbały lub lirę

Nagini grająca na instrumencie strunowym przypominającym cymbały lub lirę, akompaniuje jej na siedząco bębnistka na  bębnie typu mrydanga (drugi taki instrument w pozycji pionowej). Sanchi, I p.n.e. kolumna zachodniej bramy, radość w świecie nagów i gandharwów z oświecenia Buddy (źródło: wikimedia).

Artystka grająca na instrumencie strunowym przypominającym cymbały lub lirę, fragment płaskorzeźby ze stupy Dharmaradźika, II-III w. sztuka Gandhary, muzeum Taxila (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).

Kobieta siedząca na lwie z instrumentem przypominającym lutnię, Gandhara, II-III w., muzeum w Peszawarze (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).

Przypisy

• * W nawiasie podana jest liczba wzmianek w tekście (gwiazdka w nawiasie oznacza, że termin ma kilka innych znaczeń).