Informacje wstępne
Różnica między mieczem a sztyletem jest dość płynna. Podstawą rozróżnienia jest długość narzędzia. Jedna z sanskryckich nazw na sztylet ukazuje właśnie tę różnicę: asiputrikā – „córka miecza”.
Historia
Późny okres harappański (1900-1300 p.n.e.)
|
Miecz i sztylet z kultury harappańskiej (źródło: Morio, 2015, s. 102) [1].
- w górnych warstwach wykopalisk w Mohendżo Daro datowanych na 1800-1600 p.n.e. odnaleziono dwa miecze i dwa sztylety
- zaopatrzone są one w grube wzmacniające żeberka oraz otwory na nity (Allchin & Allchin, 1973, s. 207 rys. 25 nr 5 i 9)[2]
|
Kultura skarbów miedzianych (1500-1100 p.n.e.)
|
- wśród miedzianym przedmiotów epoki odnajdujemy też puginały
- miecze i groty tego okresu są zaopatrzone w żeberko
|
Miedziany mieczyk, Fort Munro (wg S. Pigotta) źródło: (Allchin & Allchin, 1973, s. 212) [2].
- mieczyk odnaleziony w Forcie Munro (Pakistan), datowany na 1150 p.n.e.
- mierzy jedynie ok. 18 cm, więc może być traktowany jako rodzaj puginału.
|
Reliefy neoasyryjskie (883-631 p.n.e.)
|
Wojownik asyryjski z puginałem (źródło: Dezso, 2012, ilustracje uzupełniające) [3].
- miecze armii asyryjskiej swą długością bardziej przypominają puginały
- dłuższe były buławy, często przytraczane do pasa lub za niego zatykane
|
Reliefy Achemenidów (559-330 p.n.e.)
|
Achemenidzki kawalerzysta z Hellespontu, sarkofag Altikulac’a, wczesny IV w. p.n.e. (źródło: wikimedia).
- miecz u pasa kawalerzysty perskiego może z powodzeniem uchodzić za puginał
|
Rzeźba i artefakty od Mauriów do Kuszanów (320 p.n.e.-267 n.e.)
|
Sirkap, II w. p.n.e – II w. n.e. Muzeum Taksili (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018)
- proste noże odnajdujemy wśród artefaktów odkrywanych w Taksili
|
Atak Mary, muzeum Lahore, II-III w. (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018) Atak Mary, Gandhara, okres Kuszanów, II-III w., wysokość 67 cm, Freer Galery of Art., (źródło: Lippe, 1970, plate 11) [4].
- na rzeźbach z okresu Kuszanów spotykamy broń, którą można uznać za puginały
- przykłady ze scen ataku Mary
- puginały w tym okresie już odróżniają się od mieczy przytraczanych do pasa
- na drugim z reliefów puginał ma kształt liścia (asipattra), a jego jelec zagina się ku ostrzu
|
Puginały, rekonstrukcja wyglądu na podstawie rzeźb z Nagarjunakondy (Murthy, 1966, s. 212) [5]
- puginały na rzeźbach z Nagarjunakondy mają mocno zakrzywioną klingę
- ich wygląd może przywoływać skojarzenie z pazurem
- tak mógł wyglądać „pazur” (nakhara), broń kilkakrotnie wspomniana w MBh
|
Dodatkowe informacje z subkontynentu indyjskiego
W MBh nie odnajdujemy terminów nazywających puginał takich jak: ćurikā, vāsi, kṛpāṇī, asiputrikā. Spotykany termin kṣurapra, który w pewnych kontekstach może wskazywać na sztylet, ale najczęściej określa on strzałę lub jakikolwiek ostry przedmiot.
Najciekawszym terminem wskazującym na rodzaj puginału wzmiankowanym w MBh jest nakhara – „pazur”. Etymologia przywołuje na myśl nóż podobny do indonezyjskiego karambitu z zagiętym ostrzem i otworem na kciuk umożliwiający zadawanie ciosów podobnych do cięć pazurów tygrysa. Zagięte ostrza sztyletów spotykamy na rzeźbach z Nagarjunakondy[5]. Broń inspirowana nazwą sanskryckiego „pazura” pojawia się w okresie Mogołów i nazywana jest bāgh-nakh – „szpony tygrysa”. Jest to rodzaj kastetu z otworami na palce i metalowymi szponami.
Poniżej prezentujemy typowe dla późniejszych Indii puginały, ukazujące fantazję orientalnych twórców oręża:
katar
(kaṭāra – tamil.)
|
- poprzeczny uchwyt
- służy do zadawania sztychów
- pojawił się w czasach państwa Widźajanagar (ok. XIV w.)
|
|
jambiya (arab.)
|
- arabskiego pochodzenia, popularny w Turcji, Persji i Indiach
- głownia obosieczna, krzywa
- charakterystyczna pochwa wygięta w kształcie litery U
|
|
khanjar (arab.)
|
- pochodzenia tureckiego lub perskiego
- podobny do jambiyi (również pochwa), różni się rękojeścią przypominającą pistolet
|
|
pesh kabz (pers.)
|
- „chwyt przedni”
- pochodzenia perskiego wprowadzony w Indiach przez Mogołów
- jednostronne ostrze, zakrzywione, z grubym grzbietem w kształcie litery „T”.
|
|
bichuvā (hindi)
|
- „żądło skorpiona”
- powstał w księstwie Widźajanagaru
- podwójnie wygięte ostrze, podobne do bawolego rogu, często rozwidlone lub podwójne (ok. 25 cm)
- rękojeść w kształcie pętli chroniącej dłoń
|
|
chilanum
(cilānam – hindi?)
|
- „obrać”
- charakterystyczna rękojeść rozwidlająca się przy ostrzu by chronić dłoń
- ostrze falujące
- pochodzi z Nepalu lub rejonu Marathów
|
|
bhuj
|
- nazwa miejscowości w Kaććh
- sztylet z Sindhu i Gudźaratu
- nazywany „nożem słoniowym”, gdyż przy rękojeści ma stylizowanego słonia
- jednosieczne tasakowate ostrze, na długiej rękojeści (17-25 cm)
|
|
kukri
(khukurī – nepal.)
|
- nepalski nóż bojowy używany przez Gurkhów
- klinga zakrzywiona w kierunku ostrza
- używany jako broń sieczna lub maczeta
|
|
bāgh-nakh (marathi)
|
- „szpon tygrysa”
- broń stosowana przez Radźputów i Marathów
- cztery lub pięć zakrzywionych ostrzy przypominających szpony tygrysa umieszczonych na metalowym pręcie z dwoma pierścieniami
- haczykowate ostrza można było schować w zaciśniętej pięści, a na pierścieniach dla niepoznaki umieszczano szlachetne kamienie
- mógł mieć dodatkowe ostrze typu bichuwā przytwierdzone do jednego z pierścieni
- przeznaczona do cięcia, szczególnie podrzynania gardła
- bāgh-nakh użył bohater Marathów Śiwadźi podczas spotkania z Afzal Khanem
|
|
maru
(maduvu - tamil.)
|
- „róg antylopy”
- broń tamilska sporządzona z dwóch rogów antylopy (Antilope cervicapra) połączonych tak, by powstał uchwyt
- dłoń dodatkowo może być chroniona małą tarczą
- w Pendźabie maru wykonywano w całości ze stali; jej wariantem jest vajra-muṣṭi – „piorunowa pięść”
|
|
- Rysunki oręża w tabeli z: (Paul, 2005, s. 59, 70–71, 100–101)[6].
Przypisy
- ↑ Morio, A. R. (2015). Mohenjo Daro, Leading Land of Ancient Culture. Indus Cultural Literary Organization.
- ↑ 2,0 2,1 Allchin, B., & Allchin, R. (1973). Narodziny cywilizacji indyjskiej (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
- ↑ Dezso, T. (2012). Tamas Dezso: The Assyrian Army I/1-2. The Structure of the Neo-Assyrian Army. 1. Infantry 2. Cavalry and Chariotry (1st Edition). ELTE Eötvös Kiadó/Eötvös University Press.
- ↑ Lippe, A. (1970). The Freer Indian sculptures. Freer Gallery. https://library.si.edu/digital-library/book/freerindiansculp00lipp
- ↑ 5,0 5,1 Murthy, K. K. (1966). Weapons of War in the Sculptures of Nāgārjunakoṇḍa. Artibus Asiae, 28(2/3), 211–218, s. 112.
- ↑ Paul, E. J. (2005). Arms and Armour: Traditional Weapons of India (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.