Paraśvadha – topór
Informacje wstępne
Topór jako narzędzie wojenne ma długą tradycję. W zależności od kultury i rodzaju uzbrojenia z jakim się spotykano służył do zadawania ran ciętych, do przebijania zbroi lub jako broń obuchowa. W Indiach przechodzi on gruntowną przemianę od płaskiej siekiery montowanej w rozszczepionym stylisku (kultura harappańska), przez topory z otworem na rękojeść (kultura skarbów miedzianych), po najpopularniejszy w Indiach topór półksiężycowy (najczęściej jedno, czasem dwustronny – labrys). Ten ostatni stał się symbolem dwóch bóstw indyjskich: Ramy z toporem (Paraśurāma) oraz Ganeśi.
Historia
Późny okres harappański (1900-1300 p.n.e.) | |
W kulturze harappańskiej stosowano siekiery typowe dla epoki brązu, mocowane rzemieniami lub sznurami w rozszczepionym stylisku. Pozbawione były gniazda na trzonek, ale w późniejszym okresie posiadały w ostrzu otwory do mocowania w stylisku. Rekonstrukcja miedzianego topora „człowieka lodu” Ötzi (źródło: wikimedia). Wykonane z nietrwałych materiałów styliska nie przetrwały do naszych czasów. Wyjątkiem jest tu znaleziona w Alpach siekierka przy tzw. „człowieku lodu” Ötzim (ok. 3300 p.n.e.). Na jej podstawie możemy wyobrazić sobie wyszukane metody montowania ostrza i możliwe kształty styliska. |
|
Kultura skarbów miedzianych (1500-1100 p.n.e.) | |
.jpg) Miedziane i brązowe narzędzie z tzw. zachodniej grupy znalezisk (Allchin & Allchin, 1973, s. 216)[1].
Siekierki z otworem na osadzenie rękojeści: (1) Z Czanhu Daro (kultura Dżhukanr), (2) z cmentarza w Szahi Tump (3) z Mundigak III, 6. Narzędzie siekieropodobne o poprzecznym ostrzu i z otworem na osadzenie rękojeści: (4) Z Mundigak III, 6. Siekierki z uchami: (5) z Szalzan, (6) i (8) z Gilgit w Karakorum. Narzędzia siekieropodobne o jednym ostrzu poprzecznym a drugim równoległym do otworu na osadzenie rękojeści: (7) z Mohendżo Daro |
|
Topory egipskie i sumeryjskie | |
.jpg) Topór epsilonowy egipski (źródło: Yadin, 1963, s. 154–155)[2]. .jpg) Topór kłujący sumeryjski (źródło: Yadin, 1963, s. 136–137)[3]. 1. półokrągłe topory typu epsilonowego i oczkowego (epsilon, eye axes), stosowane głównie przez wojska egipskie, 2. topory kłujące o wąskim ostrzu typu mezopotamskiego (czekan).
|
|
Reliefy neoasyryjskie (883-631 p.n.e.) | |
 Topór asyryjski w kołczanie rydwanu (źródło: Dezso, 2012, ilustracje uzupełniające)[4]. |
|
Labrys – Mykeńczycy, Hetyci, Grecy (1500-300 p.n.e.) | |
| Labrys, topór o podwójnym ostrzu, pojawia się powszechnie w kulturze minojskiej (później również celtyckiej i skandynawskiej). Symbolicznie ryty był na kamiennych ścianach i słupach w postaci dwóch trójkątów połączonych czubkami. Na przedstawieniach towarzyszy on jedynie boginiom (nigdy bogom), co może wskazywać na jego symbolikę religijną oraz funkcję rytualną. | |
Hetycki bóg burzy (Teszub / Tarhun) w swym ręku dzierży topór. Czasem ma on ostrze jednostronne, innym razem jest to typowy labrys.
|
|
| Grecy (o labrysie wspomina Plutarch wywodząc słowo z języka lidyjskiego), prawdopodobnie pod wpływem kultury minojskiej, zapoznali się z labrysem i używali go również jako symbolu bogów. Na monecie Idrieusa dzierży go Zeus Labraundos wraz z włócznią, co zdaje się być bezpośrednim nawiązaniem do bliskowschodniego boga burzy. | Moneta Idrieusa z Karii, awers: głowa Apolla, rewers: Zeus Labraundos z labrysem w prawym ręku (351-344 p.n.e.) źródło:
https://en.wikipedia.org/wiki/Labrys |
Rzeźba i artefakty od Mauriów do Kuszanów (320 p.n.e.-267 n.e.) | |
| Sporo toporów odnaleziono w Taksili. Najwięcej wśród nich jest toporów z otworem na rękojeść, które pojawiły się w Indiach w kulturze skarbów miedzianych. Są również topory kłujące, o wąskim ostrzu typu mezopotamskiego. Odnajdujemy też niezwykle ciekawy topór o rękojeści częściowo wykonanej z metalu oraz jeden artefakt, który kształtem przypomina labrys.
|
Sirkap, II w. p.n.e – II w. n.e. Muzeum Taksili (źródło: zdjęcie autora). |
| W Sanchi spotykamy wyobrażenie siekiery użytej do rąbania drwa przez braminów podczas tzw. cudu ognia i drewna. Bramin trzyma uniesioną siekierę, która nie opadnie dopóki Budda nie da swego zezwolenia. Dalej po prawej jest ona już wbita w pień (kompozycja symultaniczna). Na reliefie widnieje najstarszy typ topora montowany sznurami w rozszczepionym stylisku.
|
Sanchi, stupa nr 1, brama wschodnia, cud ognia i drewna, fragment (50-0 p.n.e.), Marshall p.67 (źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Sanchi). Sanchi, stupa nr 1, brama zachodnia, kuszenie Buddy i ucieczka armii Mary (50-0 p.n.e.) (źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Sanchi). |
| Scena ataku Mary z Amarawati ukazuje nam topór wojenny o półksiężycowym ostrzu oraz zaostrzonym na szczycie stylisku. Druga strona topora wyposażona jest w krótki obuch. | Stupa Amaravati, atak Mary, II w. (źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Amaravati_Stupa). |
..jpg)
..jpg)
Dodatkowe informacje z subkontynentu indyjskiego
W Rygwedzie znajdujemy bogactwo określeń topora (paraśu, paraśvadha, kuliśa, kuṭhāra), co może świadczyć o jego popularności. Zdaje się, że topór mógł być najstarszym orężem Indry, podobnie jak innych bliskowschodnich bogów burzy. RV jedną z broni Indry określa mianem kuliśa, co znaczy topór. W MBh termin ten jest już identyfikowany z piorunem (vajra).
Kauṭilya (Arthaśāstra 2.18.14) zalicza topory do broni siecznej (kṣura-kalpa). Wymienia on kilka typów toporów, a komentatorze udzielają dalszych objaśnień (Kangle, 2014, s. 132 part II):
- paraśu – topór cały z metalu, długości 24 aṅgula (ok. 46 cm),
- kuṭhāra – topór o „trójkątnym” ostrzu po jednej lub dwóch stronach styliska (labrys),
- paṭṭasa – ?
- khanitra – łopata, szufla (?),
- kuddāla – łopata, motyka (?),
- krakaca – piła (?),
- kāṇḍa-cchedanāḥ – ogromny topór.
W MBh topór najczęściej nazywany jest paraśvadha. Termin paraśu rzadko pojawia się w kontekście batalistycznym i raczej oznacza siekierę do rąbania drewna. Termin kuṭhāra pojawia się jedynie dwa razy. Jeśli poważnie potraktować informacje z komentarza do Arthaśāstry mógł być to indyjski topór o półksiężycowym ostrzu lub labrys.
Najczęstsze topory bojowe stosowane w Indiach są trzech typów (źródło: Paul, 2005, s. 98):
- o ostrzu półksiężycowym (jedno lub dwustronnym) – do zadawania ran ciętych,
- siekierowate – z młotowatym obuchem, stosowanym jako broń obuchowa,
- typu czekan – o wąskim żeleźcu, do dziurawienia hełmów i zbroi
Przypisy
- ↑ Allchin, B., & Allchin, R. (1973). Narodziny cywilizacji indyjskiej (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
- ↑ Yadin, Y. (1963). The art of warfare in Biblical lands: In the light of archaeological study. McGraw-Hill.
- ↑ Yadin, Y. (1963). The art of warfare in Biblical lands: In the light of archaeological study. McGraw-Hill.
- ↑ Dezso, T. (2012). Tamas Dezso: The Assyrian Army I/1-2. The Structure of the Neo-Assyrian Army. 1. Infantry 2. Cavalry and Chariotry (1st Edition).
