Hala – radło bojowe

Informacje wstępne

Radło było jednym z najstarszych narzędzi rolniczych służących do spulchniania gleby bez jej odwracania (tę rolę spełniał pług). W różnych krajach radło przyjmowało różne kształty, ale zasada jego działania była podobna (źródło: Hopfen, 1969):

kraj pochodzenia	kształt
A – Etiopia                          B – Egipt C – Nepal                            D – Indie E – Afghanistan                F – Cypr

Tak jak młot z warsztatu kowalskiego, siekiera z ciesielskiego, a ankus od kornaków, tak też radło z ostro zakończonym lemieszem trafiło na listę broni z warsztatu rolniczego. Musiało być jednak niezbyt praktyczne, gdyż ostało się ono w Indiach w rękach tylko jednego bohatera – Balaramy.

Historia

Późny okres harappański (1900-1300 p.n.e.)
Radło zostało wynalezione w epoce neolitu wraz z początkiem rozwoju rolnictwa ok. 4000 p.n.e. W kulturze harappańskiej znajdujemy narzędzia z brązu, które mogły służyć jako radła.	Broń i narzędzia w Muzeum w Harappie (źródło: zdjęcie autora).
Egipt (1300 p.n.e.)
Radło mógł ciągnąć człowiek lub zwierzę. Oto przykład wykorzystania radła w Egipcie.	Egipskie radło, 1300 p.n.e. źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Ard_(plough).
Rzeźba i artefakty od Mauriów do Kuszanów (320 p.n.e.-267 n.e.)
Kult bohaterów z klanu Wrysznich (vṛṣṇi) pojawił się w Indiach jeszcze przed przybyciem Aleksandra. Wśród nich Kryszna-Wasudewa i Sankarszana-Balarama odgrywają główną rolę. Historycy Aleksandra zdają się identyfikować Krysznę z Heraklesem, a Balaramę z Dionizosem (Puskás, 1990). Najstarszy wizerunek Balaramy pojawia się na monecie bitej w okresie Mauriów. Widzimy na niej postać dzierżącą w ręku radło i (prawdopodobnie) maczugę – bronie łączone w literaturze epickiej z Balaramą.	Moneta z okresu Mauriów (322-185 p.n.e.) z postacią dzierżącą radło i maczugę (źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Balarama).
Na monecie indo-greckiej z II w. p.n.e. odnalezionej w Ai-Khanoum (Uzbekistan, starożytna Aleksandria nad Oxusem) widnieją dwie postacie – jedna z kołem, druga z radłem i maczugą. Wielce prawdopodobne, że są to Kryszna i Balarama. Radło w rękach drugiego ma charakterystyczny kształt przypominający rozchyloną literę „z”. Na monetach z okresu indo-scytyjskiego postać utożsamiana z Balaramą dzierży w prawym ręku maczugę, a nad jego lewym barkiem widnieje symboliczne przedstawienie radła.	Moneta indo-greckiego władcy Agathoclesa (190-180 p.n.e.) ukazująca dwie postacie, rewers: Vāsudeva-Kṛṣṇa (napis brahmi: „król Agathocles”), awers: Balarāma-Saṃkarṣaṇa (napis grecki) źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Balarama Moneta Maues’a (90-80 p.n.e.) indo-scytyjski władca, z postacią Saṃkarṣaṇa-Balarāma, źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Balarama

Dodatkowe informacje z subkontynentu indyjskiego

W MBh termin hala pojawia się 5 razy i to w kontekście rolniczym. Jako broń istnieje on jedynie w przydomkach Balaramy (np. halāyudha, halin). W podobnym znaczeniu pojawia się termin lāṅgala, Występuje on 6 razy jako przydomek Balaramy (lāngalin), a 9 razy jako pług / radło, w tym przynajmniej trzy razy w znaczeniu broni (na liście wraz z innym orężem). A także termin sīra, występujący raz w imieniu Balaramy (Sirāyudha, 9.48.15) i raz w znaczeniu radła (12.133.15).