Bitwa na polu Kuru jako konflikt bogów i antybogów (MBh 1.61)
Konflikt między Pandawami i Kaurawami ma swój kosmiczny wymiar, gdyż biorą w nim udział zarówno bogowie (deva) jak i antybogowie (asura), którzy zstąpili na ziemię pod postacią cząstek swej mocy (aṁśa). Historię tę relacjonuje MBh 1.54-61 (sekcja: Ādivaṁśāvataraṇa). Bogowie, na czele z Ziemią udali się do Brahmy, by poskarżyć się na poczynania antybogów, którzy po przegranej z bogami zasiedlali ziemię i swym ciężarem zagrażali jej stabilności. Po wysłuchaniu skarg Brahma zwraca się do zebranych (1.58.46-51):
„By usunąć brzemię Ziemi w swych fragmentach, a z osobna
wraz na ziemi się narodźcie, zniszczcie ciężar” – tak powiedział.
Wówczas zebrał też zastępy nimf niebiańskich i gandharwów,
najwspanialsze słowo wyrzekł bóg do wszystkich zgromadzonych:
„W swoich cząstkach się narodźcie, zgodnie z wolą, pośród ludzi”.
Kiedy Śakra i niebianie mowy preceptora niebian
wysłuchali, ją uznali za właściwą, prawą, dobrą.
Wówczas wszyscy już gotowi, by cząstkami zejść na ziemię
do Waikunthy się udali, gromcy wrogów Narajany.
W dłoni jego dysk, maczuga, srebrzy się żółtymi szaty,
lotospępki, wielkooki, ów pogromca wrogów niebian.
Jest on panem Pana Stworzeń, chrońcą bogów, wielce silnym,
znak fortuny ma na piersi, wielbią go wszyscy bogowie.
Bujnowłosy, Hari również chciał wśród ludzi się narodzić[1].
Aby światu ulgę przynieść Indra rzekł pierwszemu z ludzi:
„Zstąp w postaci swojej cząstki” i się Hari zgodził na to.
Jest to pierwsze świadectwo jasno sprecyzowanej idei zstąpień (avatāra), choć samo słowo „zstąpienie” w nim się nie pojawia. Wielokrotnie obecny jest natomiast termin cząstka (aṁśa). We wcześniejszej literaturze bogowie przedstawiani są jako przybywający na ściółkę ofiarną (barhis), by pojawić się między ludźmi na ofiarnym placu. Mogli robić to przybierając różne postacie lub przez opętanie czcicieli. Tu jednak mają narodzić się w cielesnych postaciach, za pośrednictwem cząstek swej osobowości. W Hariwamśapuranie 45.14-16, w podobnym kontekście, Wisznu prosi Brahmę o wyznaczenie mu odpowiedniego przebrania, rezydencji i miejsca narodzin (nivāsa, deśa, jāta).
Ostatni rozdział sekcji (1.61) podaje listę antybogów i bogów oraz innych boskich istot (yakṣa, rakṣasa, pannaga) wraz ich ziemskich odpowiedników – władcami, którzy narodzili się z nich, by wziąć udział w konflikcie na polu Kuru.
Antybogowie
Potomkowie Diti
Oto lista antybogów i zrodzonych z nich ziemskich władców przedstawiona w MBh 1.61.4-52. Nawiązuje ona do potomków córek Dakszy wymienionych dwa rozdziały wcześniej (1.59.17-34), jednak ekwiwalencja nie jest systematyczna – czasem różnią się imiona, kolejność lub lista jest niepełna. Wyliczanka zaczyna się od potomków Diti – jej syna Hiranjakaśipu i trzech jego potomków, braci Prahrady.
- Hiraṇyakaśipu (jedyny syn Diti) – Śiśupāla
- Saṃhrāda (brat Prahrady) – Śalya
- Anuhrāda (brat Prahrady) – Dhṛṣṭaketu
- Śibi (brat Prahrady) – Druma
- Bāṣkala (brat Prahrady) – Bhagadatta
Wśród władców zrodzonych z Daitjów odnajdujemy ważnych bohaterów MBh. Jest tu zawzięty wróg Kryszny Śiśupala, który nienawidzi go tak samo jak Hiranjakaśipu nienawidził Wisznu. Jako inkarnacja syna Hiranjakaśipu zostaje umieszczony syn Śiśupali Dhrysztaketu, mimo że stanął on po stronie Pandawów. Na liście pojawia się również Śalja. Jest on wujem Pandawów (wydał siostrę Madri za Pandu), lecz okoliczności losu zmusiły go, by walczyć przeciw siostrzeńcom. Podobny los spotkał władcę Pragdźjotiszy Bhagatattę, syna Naraki, a więc bezpośredniego potomka Daitjów. Podobnie jak Śalja, choć kocha Judhiszthirę jak ojciec, wcześniej zadzierzgnięte przyjaźnie zmuszają go do przyjęcia strony Kaurawów. Ostatni z wymienionych władców, Druma, nie odegrał żadnej istotnej roli w eposie.
Potomkowie Danu
Po przedstawieniu potomków Diti autor wymienia dzieci Danu – czterdziestkę antybogów nazwanych zastępem Mocy Gniewu (krodhavaśagaṇa). Lista pomija część imion (np. Śambara, Namuci, Puloman, Asiloman, Keśin, Durjaya), a czasem dodaje imiona nieobecne na wcześniejszej liście (np. wśród pięciu braci Kekajów jeden ma się zrodzić z niewymienionego na liście Wegawata). Sporadycznie autorzy uzupełniają informacje o kraj, z którego pochodzi dany władca lub relacje łączące antybogów:
- Vipracitti (najstarszy syn Danu) – Jarāsaṃdha
- Ayaḥśiras, Aśvaśiras, Ayaḥśaṅku, Gaganamūrdhan, Vegavat – Kekaya (5 braci)
- Ketumat – Amitaujas
- Svarbhānu – Ugrasena
- Aśvan – Aśoka
- Aśvapati (młodszy brat Aśwana) – Hārdikya
- Vṛṣaparvan – Dīrghaprajña
- Ajaka (młodszy brat Wryszaparwana) – Malla
- Aśvagrīva – Rocamāna
- Sūkṣma – Bṛhanta
- Tuhuṇḍa – Senābindu
- Ekacakra – Prativindhya
- Virūpākṣa – Citravarman
- Hara – Suvāstu
- Ahara – Bāhlika
- Nicandra – Muñjakeśa
- Nikumbha – Devādhipa
- Śarabha – Paurava
- Kāpatha – Supārśva
- Kratha – Pārvateya
- Śalabha – Prahrāda (Vāhlīka)
- Candra – Candravarman (Kāmboja)
- Arka – Ṛṣika
- Mṛtapas – Paścimānūpaka
- Gaviṣṭha – Drumasena
- Dīrghajihva – Kāśirāja
Poza pierwszym z władców, wielkim przeciwnikiem Kryszny i Pandawów Dźarasandhą, pozostali należą do postaci tła lub zupełnie nie występują w akcji eposu. Do listy władców zrodzonych z zastępu Mocy Gniewu (krodhavaśagaṇa) autor rozdziału jeszcze raz powraca w dalszej jego części (1.61.53-60). Tym razem nie wymienia imion asurów, a jedynie listę władców z nich zrodzonych. Jest ich jednak tylko 32 i wśród nich nie ma wielu ważnych dla wydarzeń MBh bohaterów:
Nandika, Karṇaveṣṭa, Siddhārtha, Kīṭaka, Suvīra, Subāhu, Mahāvīra, Krodha, Vicitya, Surasa, Nīla, Vīradhāman, Bhūmipāla, Dantavaktra, Durjaya, Rukmin, Janamejaya, Āṣāḍha, Vāyuvega, Bhūritejas, Ekalavya, Sumitra, Vāṭadhāna, Gomukha, Kārūṣakāś, Kṣemadhūrti, Śrutāyu, Uddhava, Bṛhatsena, Kṣemogratīrtha, Kuhara (władca Kalingi), Matiman.
Potomkowie Simhiki, Anaju, Kali i Kalaki
Po przedstawieniu inkarnacji zrodzonych z potomków Diti i Danu, autor przechodzi do wymienienia inkarnacji zrodzonych z trzech innych córek Dakszy: Simhiki, Anaju i Kali. Po nich następuje lista ośmiu władców zrodzonych z synów Kalaki. Nie występuje ona jako córka Dakszy, jej potomkowie nazwani są Kalakeja (kālakeya), co może również dotyczyć synów Kali. Imiona synów Simhiki różnią się od czterech wymienionych w poprzednim rozdziale. Również imiona dzieci Anaju są odmienne (Bala i Wira na poprzedniej liście występowali jako dwóch oddzielnych antyboków).
Dzieci Simhiki (Siṃhikā):
- Candrahantṛ – Śunaka (wieszcz królewski)
- Candravināśana – Jānaki (wieszcz królewski)
- Candrārkamardana (węzeł księżycowy – Rahu) – Krātha
Dzieci Anaju (Anāyu):
- Vikṣara – Vasumitra
- Vikṣarādya – Pāṃsurāṣṭrādhipa
- Balavīra – Pauṇḍramatsyaka
- Vṛtra – Maṇimat
Dzieci Kali (Kālā):
- Krodhahantṛ – Daṇḍa
- Krodhavardhana – Daṇḍadhāra
Ośmiu synów Kalaki (Kālakā), z których rodzą się: Jayatsena (Magadha), Aparājita, Niṣādādhipati (król Niszadhów), Śreṇimat (wieszcz królewski), Mahaujas, Abhīru, Samudrasena, Bṛhat.
Pozostali antybogowie
Na liście znajduje się kilku asurów, których nie można przyporządkować żadnej z córek Dakszy. Podajemy je tutaj razem:
- Mayūra – Viśva
- Suparṇa (młodszy brat Majury) – Kālakīrti
- Kupatha – Pārvatīya
- Krathana – Supārśva
- Sūrya – Darada (Vāhlīka)
- Kālanemi – Kaṃsa (syn Ugraseny)
- Devaka – z niego rodzi się władca gandharwów.
Pod koniec rozdziału, w tekście spoza edycji krytycznej, następuje lista 100 synów Dhrytarasztry (1.61.82-84). Przy tej okazji bardowie dodają, że byli oni inkarnacjami asury Paulastji (Paulastya). Jednak sam Durjodhana jest inkarnacją ostatniego z czterech eonów – Kali (Kalipūruṣa), co ma wskazywać na nieuchronność konfliktu, do którego musi on doprowadzić, by rozpocząć ostatni z cykli.
Bogowie
Lista królów zstępujących z cząstek bogów jest przedstawiona nico inaczej (1.61.63-77). Tu ważniejsi wydają się ziemscy władcy niż ich boskie źródła, toteż bardowie wymieniają ich imiona najpierw, a następnie boga, od którego pochodzą. Na liście pojawiają się tylko znaczące dla akcji eposu postacie:
- Droṇa – inkarnacja preceptora bogów (Bṛhaspati),
- Aśvatthāman – rodzi się z połączenia cząstek czterech bogów: Mahādeva, Antaka, Kāma, Krodha
- Bhīṣma – inkarnacja ósmego z Wasów (Vasu) o imieniu Djaus (Dyaus)
- Kṛpa – inkarnacja zastępu Rudrów (Rudra)
- Śakuni – inkarnacja kończącego się eonu Dwapara (Dvāpara)
- Sātyaki, Drupada, Kṛtavarman, Virāṭa – zrodzeni z zastępu (pakṣa) Marutów
- Dhṛtarāṣṭra – inkarnacja króla gandharwów, Hamsy (Haṃsa), syna córki Dakszy, Ariszty (Ariṣṭā)
- Pāṇḍu – zrodzony z zastępu (gaṇa) Marutów
- Vidura – inkarnacja syna wieszcza Atriego (Atri), gdzie indziej przedstawiony jako inkarnacja Dharmy (Dharma) – syna Brahmy powstałego z jego prawej piersi lub syna Słońca (Vivasvat).
Po wymienieniu starszyzny rodu tekst przystępuje do listy bohaterów z pokolenia synów Pandu, poczynając od nich samych (1.61.84-98):
- Yudhiṣṭhira – inkarnacja Dharmy
- Bhīmasena – inkarnacja boga Wiatru (Vāta)
- Arjuna – inkarnacja króla bogów, Indry
- Nakula, Sahadeva – inkarnacja bliźniaków Aświnów (Aśvin)
- Abhimanyu – inkarnacja syna księżyca (Soma), Suwarćasy (Suvarcas)
- Dhṛṣṭadyumna – inkarnacja ognia (Agni)
- Śikhaṇḍin – inkarnacja rakszasy (rākṣasa), o cechach hermafrodyty (strīpuṃsa)
- Draupadeya – synowie Draupadi zrodzili się z zastępu Wiśwadewów (viśvedevagaṇa)
- Ghaṭotkaca – inkarnacja guhjaków (guhyaka)
- Karṇa – inkarnacja cząstki boga Słońca (divākara)
- Vāsudeva – inkarnacja Narajany (Nārāyaṇa)
- Baladeva – inkarnacja węża Śeszy (Śeṣa)
- Pradyumna – inkarnacja Sanatkumary (Sanatkumāra)
Bardowie uzupełniają, że cały ród Wasudewy to zstąpienia cząstek niebian (divaukas), a jego małżonki to inkarnacje grona nimf (apsaras), 60 000 bogiń z grona Indry. Następnie tekst uzupełnia informacje o najważniejszych dla eposu kobietach:
- Rukmiṇī – córka Bhiszmaki, inkarnacja bogini Fortuny (Śri)
- Draupadī – rodzi się z cząstki żony Indry, Śaći (Śacī)
- Kuntī, Mādrī – to boginie: Doskonałość i Stałość (Siddhi, Dhṛti).
Przypisy
- Na szaro zaznaczone są informacje z aparatu krytycznego.
