Zwierzęta we wczesnej sztuce
Artefakty z kultury harappańskiej obfitują w różnorodność przedstawień zwierząt. Pojawiają się one na pieczęciach, jako figurki terakotowe oraz drobne rzeźby kamienne, z kości i fajansu. Dbałość o szczegóły i realizm ich wykonania znacznie góruje nad większością przedstawień postaci ludzkich.
Rogacizna
Krowa jest częstym motywem pojawiającym się w malarstwie naskalnym na terenie Indii:
|
.jpg) źródło: Huntington i Huntington 1985:4, fig. 1.1[1]
|
|
.jpg) źródło: Huntington i Huntington 1985:4, fig 1.2[2] |
|
 źródło: wikimedia  źródło: wikimedia |
Zainteresowanie bydłem rogatym kontynuowano w Cywilizacji Doliny Indusu. Najpopularniejszym motywem sztuki harappańskiej są właśnie przedstawienia rogacizny. Artyści uchwycili charakterystyczne cechy jej różnych gatunków. W sztuce harappańskiej występują:
|
,_(5,08x5,08_cm),_Mohenjo-daro,_Muzeum_w_Karachi.jpg)
|
|
,_Harappa.jpg) |
|
,_Mohenjo-daro,_(2,04x2.04_cm),_Muzeum_w_Mohenjo-daro.jpg) |
|
 |
Ikoną kultury harappańskiej stał się jednorożec przedstawiany zazwyczaj przy ołtarzu-paśniku znajdującym się na charakterystycznym jednonogim stojaku (przy innych zwierzętach przedstawiane są paśniki stojące na ziemi). Takie przedstawienie może świadczyć o sakralnym znaczeniu jednorożca. Połączone głowy dwóch jednorożców wraz z liśćmi aśwatthy znajdują się na pieczęci przypominającej ikonografię herbową. Głowa jednorożca pojawia się u trójgłowego stworzenia – hybrydy jednorożca, gaura i kozła.
Jest wielce prawdopodobne, że w kulturze harappańskiej, podobnie jak w minojskiej, organizowano coś w rodzaju korridy polegającej na akrobacjach wykonywanych nad bykiem. Dwie pieczęcie przedstawiają zwierzę, prawdopodobnie bawoła wodnego, nad którym skaczą ludzkie postacie. Może to być kilku ludzi lub jeden przedstawiony w konwencji malarstwa symultanicznego.
,_museum_narodowe_w_New_Delhi.jpg) |
.jpg) |
.jpg) |
|
|
|
Rogacizna mogła być składana w ofierze. Na jednej z pieczęci przedstawiony jest człowiek-kapłan klęczący przed bóstwem wyłaniającym się z aśwatthy. Za nim stoi byk, najczęściej interpretowany jako zwierze ofiarne. Na innej tabliczce widoczny jest mężczyzna stawiający stopę na głowie byka i przeszywający go dzidą. Scena ta przypomina bardziej walkę na arenie niż rytualne szlachtowanie zwierzęcia.
|
,_Mohenjo-daro,_rozmiar_4,6x3,95x0,8_cm,_muzeum_w_Islamabadzie.jpg) |
|
,_tabliczka_gliniana,_Harappa,_rozmiar_3,91x1,62_cm,_muzeum_w_Harppie.jpg) |
Poza akrobacjami nad bykiem inną cechą łączącą cywilizację harappańską i minojską są wszechobecne rogi. Na Krecie są one motywem architektonicznym, a w Dolinie Indusu pojawiają się jako nakrycie głowy dostojników, kapłanów i bóstw. Rogate nakrycia głowy były cechą charakterystyczną również bóstw i dostojników w kulturze mezopotamskiej. Jednak tam rogi są multiplikowane, a w późniejszym okresie przylegają ściśle do głowy bóstwa. Natomiast w kulturze harappańskie znajdują się one nad głową osoby, tworząc charakterystyczny półksiężyc. Posiada je kapłan składający byka w ofierze, ale i wyłaniające się z aśwatthy bóstwo. Nosi je kobieta o byczych nogach walcząca z tygrysem oraz siedzący w pozycji jogicznej „Pan Zwierząt”. Rogi przydawane są nawet tygrysowi i kobiecie-centaurze o ciele tygrysa.
Terakotowe figurki bydła są niezwykle liczne, a wiele z nich jest wykonanych z wielką dbałością o anatomiczne detale. Zachwycają one realizmem i świadczą o dobrze utartej konwencji powtarzanego przez rzemieślników wzoru.
 |
 |
 |
|
|
|
 |
 |
 |
|
|
|
Tygrys
Poza bydłem częstym motywem w sztuce harappańskiej jest tygrys. Pojawia się on w scenach przypominających wizerunki Gilgamesza z Mezopotamii, gdzie bohater trzyma w rękach dwa wielkie koty. Tygrys zdaje się być deifikowany, gdy pojawia się z rogami w scenach takich jak ta z kobietą-bykiem. Ciało tygrysa posiada też rogata bogini z długim warkoczem, przypominająca centaura. Wśród artefaktów spotyka się również głowy-maski tygrysa wykonane z terakoty.
 |
 |
.jpg) |
|
|
|
 |
 |
 |
|
|
|
Powtarzającym się motywem jest tygrys stojący pod drzewem, na którym siedzi człowiek. Niektóre ze scen sugerują, że nie jest to ukrywanie się przed tym zwierzęciem, ale raczej próba skomunikowania się z nim. Na jednej z pieczęci ludzka postać wręcz klęczy przed tygrysem, a ich relacja wygląda na przyjazną.
Postać na drzewie z tygrysem:
 |
 |
|
|
 |
.jpg) |
|
|
Inne zwierzęta na pieczęciach i w rzeźbie
Na pieczęciach harappańskich pojawiają się: nosorożec, słoń oraz kozioł. Wypracowana ikonografia tych zwierząt świadczy o częstym ich portretowaniu i codziennym z nimi obcowaniu.
 |
 |
.png) |
|
|
|
Na tabliczkach pojawiają się zwierzęta związane z wodą takie jak gawial, czasem mający w paszczy rybę. Ryba obecna jest wśród znaków pisma harappańskiego. Na jednej z tabliczek widoczny jest statek z dwoma ptakami. Prawdopodobnie służyły one do wskazywania kierunku lądu, co świadczy o żegludze dalekomorskiej, podczas której ląd znikał za horyzontem.
 |
 |
|
|
Gawial lub jaszczur jest centralnym motywem pieczęci przedstawiającej grupę zwierząt. Widzimy na niej dwa walczące byki, nosorożca, pękatego człowieka-niedźwiedzia oraz dwa trudne do identyfikacji zwierzęta. Inna pieczęć przedstawia rogatego „Pana Zwierząt”, a wokół niego nosorożca, bawoła, słonia, tygrysa, a pod tronem dwa kozły.
| Zwierzęta z gawialem w centrum, pieczęć z Mohenjo-daro
https://www.harappa.com/content/master-animals-and-animal-masters-iconography-indus-tradition |
Pan Zwierząt
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Shiva_Pashupati.jpg |
Popularnym motywem w terakocie harappańskiej były zwierzęta udomowione: psy, świnie, barany, koty. Niektóre z nich wykonane są z wielkim kunsztem i dbałością o szczegóły. Pewne figury o długich szyjach mogą być wyobrażeniami dromaderów, a inne osłów.
| Pies, muzeum w Mohenjo-daro. | Pies, muzeum w Mohenjo-daro. | Kot, muzeum w Mohenjo-daro. |
| Kot, muzeum w Mohenjo-daro. | Pysk świni, muzeum w Mohenjo-daro. | Świnie, muzeum w Mohenjo-daro. |
| Osioł?, muzeum w Mohenjo-daro. | Dromadery, muzeum w Mohenjo-daro. | Baran, muzeum w Karachi. |
(zdjęcia: A.Babkiewicz 2018).
Często przedstawiane były małpy i wiewiórki. W muzeum w Karachi znajduje się cała kolekcja tych ostatnich, wykonanych w kamieniu. Jako motyw pojawiają się również węże. Jedna z tabliczek przypomina do złudzenia późniejszą ikonografię buddyjską – nagów czczących Buddę.
| Wiewiórki, kamień, muzeum w Karach (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018). | Małpa, terakota, Harappa, rozmiar 6x4x4 cm, 2500 p.n.e., Muzeum Narodowe w New Delhi
http://www.nationalmuseumindia.gov.in/en/collections/index/6 |
Węże i czciciele, Mohenjo-daro, pieczęć, 2100-1750 p.n.e., długość 2 cm, lokalizacja nieznana.
(źródło: Huntington i Huntington 1985:22, fig.2.13) |
Artyści nie stronili od zwierzęcych hybryd. Ciekawym motywem jest postać człowieka-niedźwiedzia często przedstawianego z wydatnym brzuchem oraz małpo-człowieka wyobrażanego w pozycji kucznej. Pierwsza pojawia się zarówno w postaci terakotowych figurek, jak i na pieczęciach.
| Niedźwiedzio-człowiek, muzeum w Karachi. | Niedźwiedzio-człowiek, muzeum w Karachi. | Małpo-człowiek, muzeum w Karachi. |
(zdjęcia: A.Babkiewicz 2018).
Funkcja terakotowych figur nie jest jasna. Niektóre z nich mają ruchome głowy, inne otwory do umieszczenia osi z kółkami. Często zdają się tworzyć całe kompozycje. Najbardziej przypominają dziecięce zabawki, ale mogły to być również dary wotywne lub przedmioty kultowe.
| Świnia z ruchomą głową i byk, muzeum w Karachi, | Ptaki, muzeum w Mohenjo-daro. | Ptaki rozmieszczone w glinianym koszu, muzeum w Harappie. |
(zdjęcia: A.Babkiewicz 2018).
Cmentarzysko H, Harappa (1900-1300 p.n.e.)
Wśród zbiorów kultury cmentarnej H na glinianych naczyniach odkrytych w Harappie pojawiają się nowe motywy zwierzęce. Najczęściej malowane są pawie. Zdarza się, że mają małego człowieczka w swym wnętrzu, co interpretowane jest jako motyw duszy wędrującej w zaświaty. Pojawia się też motyw antylopy oraz człowieka z bydłem i psem. Jako, że obrazy te są umieszczane na urnach mniema się, że mogą być to wyobrażenia boga śmierci, w wielu kulturach wyobrażanego z towarzyszącym mu psem (Allchin i Allchin 1973:459).
| Pawie na naczyniu z cmentarzyska H, muzeum w Harappie (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018). | Antylopa na naczyniu z cmentarzyska H, muzeum w Harappie (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018). | Człowiek z bydłem i psem z cmentarzyska H, muzeum w New Delhi (źródło: https://www.harappa.com/blog/national-museum-delhi) |
Rzeźba od Maurjów do Kuszanów
Życie Buddy przedstawiane było na tle przyrody, w tym również w otoczeniu zwierząt. Na scenach pierwszego kazania w Sarnath (Park Antylopi) portretowane były antylopy. Sceny walki o relikwie oraz procesyjne ukazują bojowe słonie i konie. Portretując atak Mary, artyści przedstawiają demonicznych wojowników ze zwierzęcymi głowami. Niektóre dżataki, jak Mahakapi, wymagały równie ukazania zwierząt. Sceny leśne i wiejskie obfitują w przedstawienia zarówno zwierząt dzikich, jak i udomowionych.
| Aśoka z królowymi odwiedza Sarnath; Sanchi, południowa brama (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ashoka_with_his_two_Queens_visiting_the_Deer_Park_Sanchi_Stupa_1_Southern_Gateway.jpg) | Wojna o relikwie, Sanchi, południowa brama (źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:War_of_the_Relics_of_the_Buddha_Sanchi_Stupa_1Southern_Gateway.jpg) | Kuszenie Buddy i atak Mary, Sanchi, zachodnia brama (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Temptation_and_enlightenment_of_the_Buddha.jpg) |
| Śjamadźataka, Sanchi, zachodnia brama (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Syama_Jataka_Sanchi_Stupa_1Western_Gateway.jpg) | Mahakapidźataka, Bharhut (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bharhut_Mahakapi_Jataka.jpg) | Kurungamigadźataka mówiąca o trzech przyjaciołach: antylopie, żółwiu i dzięciole, Bharhut (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bharhut_Kurunga_Miga_Jataka.jpg) |
Zwierzęta (paw, lew, słoń, byk, wąż) pojawiają się jako motywy zdobnicze. Widzimy je na cokołach i zwieńczeniach kolumn Aśoki oraz innych kolumnach wznoszonych ku czci bóstw (np. kolumny z Besnagar), a także stanowiących filary architektoniczne. Ikonografia zwierząt na kolumnach została zaczerpnięta z kolumn perskich z czasów Achemenidów, jednak estetyka ich jest różna, kształty mniej ostre. Zwierzęta pojawiają się też na monetach bitych przez władców.
| Lwi kapitel z Sarnath (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Sarnath_capital.jpg) | Słoniowy kapitel z Sankissy (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Elephant_capital_Sankasya.jpg) | Zebu kapitel z Rampurva, muzeum w New Delhi (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rampurva_bull_in_Presidential_Palace_high_closeup.jpg) |
| Kapitel kolumny z Bharhut (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bharhut_pillar_capital.jpg) | Motyw pawia na balustradzie, Sanchi, II p.n.e.
(https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Balustrade_peacock_Sanchi_Stupa_No1.jpg) |
Moneta z zebu, Azes II 35-12 p.n.e., władca indo-scytyjski (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Coin_of_Azes_II_LACMA_M.84.110.8_(2_of_2).jpg) |
Przypisy
- ↑ Huntington, Susan L., i John C. Huntington. 1985. The Art Of Ancient India: Buddhist, Hindu, Jain. 1st Edition. New York: Weatherhill.
- ↑ Huntington, Susan L., i John C. Huntington. 1985. The Art Of Ancient India: Buddhist, Hindu, Jain. 1st Edition. New York: Weatherhill.
- ↑ Huntington, Susan L., i John C. Huntington. 1985. The Art Of Ancient India: Buddhist, Hindu, Jain. 1st Edition. New York: Weatherhill.
- ↑ Joshi, Jagat Pati, Asko Parpola, Erja Lahdenperä, i Virpi Hämeen-Anttila. 1987. Corpus of Indus Seals and Inscriptions.
- ↑ Joshi, Jagat Pati, Asko Parpola, Erja Lahdenperä, i Virpi Hämeen-Anttila. 1987. Corpus of Indus Seals and Inscriptions.
.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
