Pozostałe lądy (Śaka, Kuśa, Krauńća i kraniec świata)
Ląd Śaka
Kilka faktów świadczy za tym, że ląd Śaka był umiejscawiany przez bardów jako drugi po Dźambu (późniejsze kosmologie umieszczają go jako szósty) oraz odgrywał istotniejszą rolę niż inne lądy:
- ląd Śaka omówiony został jako pierwszy zaraz po Dźambu,
- poświęcono mu cały rozdział (6.12),
- jego rozmiar jest dwa razy większy od Dźambu (ogólna zasada: miary kolejnych lądów zwiększają się dwukrotnie),
- znajduje się przy Oceanie Mleka (6.12.9), który ma być na północ od Dźambu (6.9.15-18).
Ląd Śaka podzielony jest na siedem prowincji, z których pierwsza zaczyna się za pasmem gór, nazwanym tak samo jak szczyt w środku lądu Dźambu – Meru. Każdej prowincji przypisana jest jedna z siedmiu rzek[1]:
| góry (parvata) | prowincje (varṣa) | rzeki (nadī) |
| Meru | Mahākāśa | Sukumārī |
| Malaya | Kumudottara | Kumārī |
| Jaladhāra (Wododzierżne) | Sukumāra | Sītā |
| Raivataka | Kaumāra | Kāverakā |
| Śyāma (Czarne) | Maṇīcaka | Mahānadī |
| Durgaśaila | Modākin | Maṇijalā |
| Kesarin | Mahāpuman | Ikṣuvarhanikā |
W samym środku lądu rośnie dąb indyjski (śāka), który ma być większy od drzewa dźambu[2]. Cały ląd dzieli się na cztery kraje (janapada: Magā, Maśakā, Mānasa, Mandagā), zamieszkane przez cztery stany społeczne (brāhmaṇa, rājanya, vaiśya, śūdra). Autorzy wyraźnie rozróżniają podział lądu na prowincje (varṣa) i krainy (janapada). Pierwsze wiązane są z ukształtowaniem terenu, a drugie z zamieszkującą je ludnością. Zrównanie krain ze stanami społecznymi świadczy o tym, że bardowie łączą procesy wyłaniania się grup społecznych z procesami kształtowania się struktur państwowych.
Ląd Kuśa
Góry i prowincje lądu Kuśa (6.13.9-15):
| góry (parvata) | prowincje (varṣa) |
| Audbhida | |
| Sudhāman (Pięknosiedzibna) | Veṇumaṇḍala |
| Dyutimat (Jaśniejąca) | Rathākāra |
| Kumuda (Liliowa) | Pālana |
| Puṣpavat (Kwiatowa) | Dhṛtimat |
| Kuśeśaya (Kuśołożna) | Prabhākara |
| Harigiri (góra Hariego) | Kāpila |
Góry i prowincje lądu lądu Krauńca (6.13.17-23):
| góry (parvata) | prowincje (varṣa) |
| Kuśala | |
| Krauñca (Żurawiowa) | Manonuga |
| Vāmanaka | Uṣṇa |
| Andhakāraka | Prāvaraka |
| Maināka[3] | Andhakāraka |
| Govinda | Munideśa |
| Nibiḍa | Dundubhisvana |
MBh nie jest systematyczna w przedstawieniu zwiększających się rozmiarów gór i prowincji. W przypadku lądu Śaka dwukrotnie zwiększają się pasma górskie (6.12.22, nie wiadomo tylko czy szerokością czy wysokością), w przypadku lądów Kuśa i Krauńća to lądy są dwukrotnie szersze.
Oceany
MBh nie wymienia oceanów (samudra) w kolejności ustalonej w późniejszej tradycji. Zdaje się robić to przypadkowo, bez chęci systematyzowania. Oto kolejność oceanów przedstawiona w MBh 6.13.1-2 (z uwzględnieniem strof usuniętych do aparatu krytycznego – zaznaczone na szaro):
- dugdhodaka / kṣīroda (ocean mleka)
- ikṣurasodaka (ocean syropu trzcinowego)
- ghṛtatoya / sarpis (ocean klarowanego masła)
- dadhimaṇḍodaka (ocean śmietany i jogurtu)
- suroda (ocean wina)
- gharmasāgara (ocean ciepły)
- śuddhodadhi (ocean czystej wody)
Oceany czasem przypisywane są lądom, które mają otaczać. Przyporządkowanie to nie jest jednak systematyczne i dowiadujemy się tylko o trzech korelacjach:
- ląd Śalmala – Surā (ocean wina)
- ląd Kuśa – Sarpis (ocean klarowanego masła)
- ląd Śaka – Kṣīroda (ocean mleka)
Kraniec świata
Na krańcu świata znajduje się kwadratowy obszar nazwany Sama, podzielony na trzydzieści trzy okręgi (maṇḍala). Jest to archaiczne wyobrażenie, nieobecne w późniejszych kosmologiach. Ilość okręgów może odnosić się do liczby bogów. Mielibyśmy więc na krańcach świata siedzibę bogów ze strzegącymi kierunków świata słoniami (diggaja). Owe słonie pełnią funkcję wiatrów wiejących z różnych stron. W przeciwieństwie do późniejszych kosmologii MBh nie przypisuje im funkcji podtrzymywania świata.
Przypisy
- ↑ Warto zauważyć, że Bhagawatapurana wymieniając góry, prowincje i rzeki lądu Śaka nie podaje żadnej z nazw obecnych w MBh.
- ↑ Przywołanie obrazu drzewa z lądu Dźambu przy opisie axis mundi lądu Śaka jest znaczące, gdyż potwierdza teorię, że w starszej wersji to drzewo, a nie góra Meru stanowiła centralny punkt lądu Dźambu.
- ↑ Maināka – syn Himawata i Menaki lub Meny (Menakā, Menā). Mityczna góra na lądzie Krauńća (Krauñcadvīpa), w jej pobliżu są jeziora Bindusaras i Hiranjaśrynga (Bindusaras, Hiraṇyaśṛṅga). Jako jedyna nie straciła skrzydeł, gdy Indra obcinał je innym górom.
