Bhindipāla – proca

Informacje wstępne

Proca była jedną z najstarszych broni myśliwskich i bojowych stosowanych od okresu neolitu. Stosowano ją w większości rejonów świata starożytnego, choć mniej popularna była tam, gdzie szybko upowszechnił się łuk. Może właśnie z tego powodu nie była bronią popularną w Indiach. Nie spotykamy jej na reliefach ani w opisach. Termin, który może ją oznaczać – bhindipāla – jest na tyle niejasny, że może nazywać jakiś pocisk, krótką strzałkę ciskaną za pomocą tuby lub po prostu włócznię. Czyżby hindusi nie stosowali procy? A może była to broń należąca do biedoty, o której nie warto było wspominać? Ponieważ proca była popularna w krajach ościennych, takich jak Persja i Mezopotamia ciężko sobie wyobrazić, by nie była obecna pośród militariów indyjskich.

Historia

Późny okres harappański (1900-1300 p.n.e.)

Broń i narzędzia z Muzeum w Mohendżo Daro (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018). Znajdowane wśród artefaktów kultury harappańskiej obłe kamienie mogły być wykorzystywane jako pociski do procy. Badacze zapewniają, że proca była jedną z broni używanych w kulturze harappańskiej.

Egipskie malowidła naskalne i proce w grobowcach

Procarz egipski, na podstawie malunku z grobowca Bani Hassan ok. 1900 p.n.e., źródło: (Yadin, 1963, s. 10). Choć pociski proc są stałym znaleziskiem od czasów prehistorycznych, to nie zachowało się wiele proc. Po pierwsze były one wykonane z nietrwałych materiałów, a po drugie nie należały do broni elitarnej, którą by chciano umieszczać w grobowcach. Najstarsza zachowana proca pochodzi z grobu Tutanchamona zmarłego ok. 1325 r. p.n.e.

Reliefy neohetyckie (IX w. p.n.e.)

Ortostat z Tell Halaf, wojownik hetycki z procą, źródło: (Yadin, 1963, s. 364). Relief neohetycki pokazuje technikę wyrzucania kamienia z procy. Po umieszczeniu pocisku w koszyku, wciąż trzymając go lewą ręką, drugą ręką procarz dzierży końcówki rzemienia nadając pociskowi ruch okrężny.

Reliefy neoasyryjskie (883-631 p.n.e.)

Procarze asyryjscy (źródło: Dezso, 2012, ilustracje uzupełniające). Część armii neoasyryjskiej stanowili procarze. Pociski były wykonane z gliny i miały gruszkowaty kształt. Ciskano je przy pomocy długich, skórzanych proc. Pociski miały zasięg nawet do 200 m.

Grecja i Persja

Greckie pociski do proc z piorunem i napisem: „łap”, IV w. p.n.e. (źródło: wikimedia). Ksenofon (430-355 p.n.e.) w drugim rozdziale swojej Greckiej Historii opisuje, że w 401 r. Grecy ucierpieli od procarzy perskich pod władzą Artakserksesa II. Sytuacja się zmieniła, gdy Grecy wprowadzili lżejsze pociski, lecące dalej niż perskie.

Dodatkowe informacje z subkontynentu indyjskiego

Bhindipāla – w Arthaśastrze (2.18.7) pojawia się na liście włóczni. Amarakoṣa (2.558) porównuje ją do włóczni lub strzały (bhindipālaḥ sṛgas tulyau). W MBh termin bhindipāla  pojawia się 19 razy, jednak występuje on jedynie na listach oręża i nie można z kontekstu wnioskować o przeznaczeniu tej broni.