Aṅkuśa – ankus

Informacje wstępne

Ankus jest instrumentem typowo indyjskim. Jego odpowiednikami są: oścień, bosak i bodziec, jednak ich budowa, a szczególnie przeznaczenie jest odmienne. Głównym przeznaczeniem ankusa jest kierowanie słoniem. Ankusy widzimy już na najstarszych reliefach. Dzierżą je kornacy lub wojownicy dosiadający słoni. W ikonografii ankus jest jednym z atrybutów Ganeśi.

Historia

Rzeźba i artefakty od Mauriów do Kuszanów (320 p.n.e.-267 n.e.)
Ankus - Sirkap, II p.n.e.-II n.e., Muzeum Taksili (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018). W Taksili podczas wykopalisk odnaleziono dwa dobrze zachowane ankusy z okresu III-I w. p.n.e. Dłuższy mierzy 65 cm. Na zdjęciach obok fragmenty dwóch ankusów z Sirkap z muzeum w Taksili.
Bhārhut, Madhya Pradesh, wschodnia brama (vedikā – wysokość ok. 3 m), okres Śungów (100-80 p.n.e), czerwonawobrązowy piaskowiec, obecnie w Muzeum w Kalkucie (źródło: (Huntington & Huntington, 1985, s. 67). Na wedice przy wschodniej bramie stupy w Bhārhut znajduje się scena przewożenia relikwiarza ze szczątkami Buddy. W procesji uczestniczą trzy słonie. Jeździec na środkowym lewą ręką obejmuje relikwiarz, a w prawej trzyma ankus.
Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze (50-0 p.n.e.) (źródło: wikimedia). Jak ważny i charakterystyczny był ankus widać na scenach z Sanchi. Posiada go każdy jeździec dosiadający słonia. Na reliefie widzimy dwa sposoby jego użycia – przez bodzenie słonia hakiem oraz szpiczastym zwieńczeniem ankusa. Jest to metoda przynaglania słonia do biegu przez wbijanie haka ankusa pomiędzy jego guzy czołowe.

Dodatkowe informacje z subkontynentu indyjskiego

Bodziec do poganiania słoni w MBh nosi nazwę aṅkuśa lub tottra. Na listach broni oba terminy występują obok siebie, co może wskazywać na różnicę między nimi. Choć drugi może służyć również do poganiania bydła, to w MBh pojawia się przede wszystkim w księgach batalistycznych w kontekście kornaków.