Znaczenia imion Kryszny
imiona rodowe | |
Yādava
Yadu- |
Potomek Jadu (Yadu) – protoplasta rodu, urodzony w dynastii księżycowej. Najstarszy syn Jajatiego (Yayāti), przeklęty przez ojca za nieposłuszeństwo (nie chce oddać mu swej młodości). |
Mādhava | Potomek Madhu (Madhu) – protoplasta rodu, urodzony w dynastii księżycowej. Ojciec Satwata (Satvat). Wyraz powstały od: madhu – słodycz, miód. Późniejsza tradycja interpretuje imię jako: „mąż Lakszmi” (od: mā – matka, Lakszmi; dhava – mąż). |
Sātvata- | Potomek Satwata (Satvat) – protoplasta rodu, urodzony w dynastii księżycowej. syn Madhu (Madhu) z dynastii Jadu. Jego syn Bhima włada w Mathurze. Od niego wywodzą się klany: Andhaka, Vṛṣṇi, Bhoja, Dāśārha. |
Vārṣṇeya
Vṛṣṇi- |
Potomek Wryszniego (Vṛṣṇi) – protoplasta rodu, urodzony w dynastii księżycowej. Potomek Satwata. Przodek władającego w Mathurze dziadka Kryszny (Śūrasena). |
Andhaka- Dāśārha- | Potomek Andhaki / Daśarhy (Andhaka / Dāśārha) – protoplaści rodu, urodzeni w dynastii księżycowej jako potomkowie Satwata (od: andha: ślepy, ciemny). Kryszna szczególnie jest władcą Daśarhów, którzy jako jego przyboczna armia za nim podążają. Ich siedzibą jest kraina Anarta (Ānarta) ze stolicą w Dwarace. |
Bhojarājanya-vardhana | Pomnażający królewskość Bhodźów (Bhoja) – protoplasta rodu, urodzony w dynastii księżycowej. Potomek Satwata (od: bhuj – radować się, bhoja – radujący się, król, obfitość; raj – władać; vṛdh – wzrastać, vivardhana – sprawiające wzrost, odżywiające). |
imiona patronimiczne, matronimiczne i relacyjne | |
Śauri | Potomek Śury (Śūra) – ojciec Wasudewy (Vasudeva), dziadek Kryszny. |
Vāsudeva
Vasudeva- |
Syn Wasudewy (Vasudeva) – imiona patronimiczne, ojciec Kryszny. |
Vrajanātha
Gopendra |
Pan Wradźy, Władca Pasterzy – imiona związane z pasterskim dzieciństwem Kryszny i jego związkiem z pasterzami. |
Devakī- | Syn Dewaki (Devakī) – imiona matronimiczne, córka króla o Dewaka (Devaka), żona Wasudewy. |
Gadāgraja
Gadapūrvaja Haladharānuja Rāmānuja Saṅkarṣaṇānuja |
Młodszy brat Balaramy – imiona utworzone od imion Balaramy:
Gada – syn Wasudewy, młodszy lub starszy brat Kryszny, czasem identyfikowany z Balaramą (od gadā – maczuga). Haladhara – Pługodzierżca (od: hala – radło [bojowe]). Rāma – Rama (od: rām – radować). Saṅkarṣaṇa – „wespół wyciągnięcie”, „oranie”, jedno z imion w poczwórnej ekspansji (caturvyūha). Powstaje od pierwiastka czasownikowego: kṛṣ - ciągnąć, osiągać. Imię motywowane tym, że miał on być przeniesiony z łona Dewaki (Devakī) do łona Rohini (Rohinī). |
Indrānuja
Indrāvaraja Mahendrāvaraja Vāsavānuja |
Młodszy brat Indry – imiona identyfikujące Krysznę z Wisznu, powstałe od imion Indry np. Vāsava – związany z Wasu. |
Ramānātha | Mąż bogini fortuny (Ramā) – „żona”, „powodzenie”, „splendor”, jedno z określeń bogini fortuny. |
Gopījanapriya | Ukochany pasterek – imię podkreślające relację Kryszny z wioską pasterską i pasterkami (od: gopī – pasterka; jan – rodzić, stwarzać, jana – człowiek, ludzie, rasa; prī – sprawić radość, priya – lubiany, ukochany, miły). |
imiona osobowościowe | |
Nārāyaṇa | Narajana – „schronienie ludzkości” (od: nṛ – człowiek, ludzkość, nara – człowiek, nāra – związane z człowiekiem; ayana – droga, kurs, bieg).
MBh 5.68.10 wyjaśnia: narāṇām ayanāc cāpi tena nārāyaṇaḥ smṛtaḥ „Gdyż jest schronieniem / drogą ludzi, więc zwą go Narajanem” Manusmryti 1.10 podaje następującą definicję: āpo narā iti proktā āpo vai narasūnavaú tā yad asyāyana× pūrva× tena nārāyaṇaú smṛtaú „Wody zwie się nara, gdyż są dziećmi Nary. Są one jego wcześniejszym schronieniem, dlatego znany jest on jako Narajana”. |
Viṣṇu | Wisznu – „przenikający”, „wysnuwający”, wywodzi się go od następujących pierwiastków czasownikowych:
vi-snu – skrapiać, emitować, vi-sru – płynąć, emitować, viś – wchodzić, vi-aś – osiągać, wypełniać, penetrować, viṣ – działać; Termin nie utworzony dzięki sufiksowi -snu (jak to ma miejsce np. w jiṣṇu) gdyż vi nie jest pierwiastkiem czasownikowym. Literatura bramińska pełna jest różnorodnych definicji terminu: vyāptaṃ tvayaiva viśatā trailokyam sa-carācaram – „to właśnie ty przenikasz trójświat z ruchomym i nieruchomym [stworzeniem]” (Matsyapurāṇa 248.41); viśeṣeṇa snauti prasravate gacchatīti viṣṇuḥ – „Wisznu: szczególnie emituje, wypływa, idzie”; viṣṇur viśater vā vyaśnoter vā – „Wisznu [pochodzi od] viśati lub vyaśnoti [wchodzi, osiąga]” (Nirukti 12.18); viṣṇāter viśater vā syād veveṣṭer vyāpti karmaṇaḥ viṣṇur nirucyate sūryaḥ sarvaṃ sarvāntaraś ca yaḥ – „Wisznu może pochodzić od czynności: viṣṇāti, viśati, veveṣṭi lub vyāpti (działa, wchodzi, jest aktywny, przenika). Dlatego ten, który jest wszystkim i jest we wszystkim, nazywany jest Słońcem” (Bṛhaddevatā 2.69). |
Hari | Hari – „zabierający”, „niosący”, „żółty”, „brązowo-czerwony” (od: √hṛ – zabierać).
Popularne imię Wisznu: harir yathaikaḥ puruṣottamaḥ smṛtaḥ – „Jako Hari znany jest pierwszy najlepszy z ludzi” (Raghuvaṃśa 3.49). |
Padmanābha | Lotosopępki – określenie Wisznu, z którego pępka wyrasta kwiat lotosu (od: padma – lotos, nābha – pępek). |
Tridaśeśa | Pan trzydziestki – określenie częściej przydawane Indrze jako władcy trzech dziesiątek bogów (od: tridaśa – trzydzieści, bogowie; īś – posiadać, władać, īśa – pan, władca). |
Acyuta | Niewzruszony – określenie Wisznu (od: cyu – trząść się, upadać, znikać; cyuta – poruszony, strząśnięty, upadły). |
Adhideva | Nadbóstwo – określenie Wisznu jako nadzorcy bóstw (od: adhi – ponad; div – jaśnieć, bawić się, deva – bóg, niebianin). |
Ādideva | Pierwszy z bogów – określenie Wisznu i innych bogów, których supremację chce się podkreślić (od: ādi – początek, źródło, pierwszy; div – jaśnieć, bawić się, deva – bóg, niebianin). |
Aja | Niezrodzony – określenie Wisznu (od: jan – rodzić się, ja – na końcu złożeń: zrodzony). |
Ananta | Nieskończony – określenie węża utrzymującego światy na swych kapturach, identyfikowanego z Wisznu lub jego łożem (od: anta – koniec, limit, granica, śmierć). |
Jagannātha
Jagatpati |
Pan świata – określenie Wisznu (od: gam – iść, jagat – poruszający się, świat, ludzkość; nātha / pati – mąż, pan, obrońca). |
Janārdana | Dręczyciel – „pobudzający / trapiący ludzi” (od: jan – rodzić, stwarzać, jana – człowiek, ludzkość; ard – dręczyć, krzywdzić, ardana – niepokojenie, niszczenie).
Tradycyjna etymologia: yo janānām abhadram ardati sa – „Ten, który niszczy niepomyślność ludzi”. |
Hṛṣīkeśa | Pan zmysłów / Nastroszonowłosy – określenie Wisznu, „mający wzniesione włosy” (od: hṛṣī – wzniesiony; keśa– włos) lub „pan zmysłów” (od: hṛṣīka – zmysł; īśa – pan, władca). |
Keśava | Bujnowłosy – określenie Wisznu „posiadający bujne włosy” (od: keśa – włosy; -va = -vant – posiadacz).
Etymologia tradycyjna: ka-īśa-va – władca Brahmy i Śiwy (od: ka – Brahma; īśa – władca, Śiwa; -va = -vant – posiadacz). |
Adhokṣaja | Adhokszadźa – określenie Wisznu, „zrodzony poniżej osi / poza percepcją” (od: adhas – poniżej, akṣa – oś, -ja – na końcu złożeń: zrodzony; akṣaja – piorun, diament; īkṣ – widzieć, akṣa = akṣi – oko).
MBh 5.68.10 tak tłumaczy znaczenie imienia: adho na kṣīyate jātu yasmāt tasmād adhokṣajaḥ „Nigdy nie ginie w dole, dlatego zwie się Adhokszadźą”. |
Kṛṣṇa
Asita |
Czarny – imiona wskazujące na cerę bóstwa (od: kṛṣṇa – czarny; sita – biały, jasny). |
Puṇḍarīkākṣa
Puṣkarākṣa |
Lotosooki /Liliooki – określenie Wisznu, „o oczach jak płatki]lotosu / lilii” (od: puṇdarīka – lotos; puṣkara – niebieska lilia wodna; īkṣ – widzieć, akṣa = akṣi – oko). |
imiona epizodyczne | |
Dāmodara | Damodara – „którego brzuch związany jest liną”. Imię wywodzi się od tego, że matka Kryszny przywiązała go za karę liną do moździerza (od: dāman – lina, udara – brzuch). |
Gopāla
Govinda |
Pasterz – imiona związane z pasterską przeszłością Kryszny (go – krowa, byk; pāla – obrońca, stróż; vinda – znajdujący). |
Kaṃsanisūdana | Zabójca Kamsy (Kaṃsa) – syn Ugraseny, brat Dewaki (Devaka) – ojca matki Kryszny (Devakī). Kamsa był królem Mathury zabitym przez Krysznę. |
Keśihan | Zabójca Kesina (Keśin) – „włochacz”, demon w postaci konia zabity przez Krysznę |
Madhusūdana | Madhugromca (Madhu) – asura zabity przez Krysznę u zarania dziejów, po narodzinach Brahmy z lotosu. Występuje wraz z demonem Kaitabhą (Kaiṭabha). |
Yogeśvara
Yogīśa |
Pan jogi – „ten, który opanował jogę” (od: yuj – zaprzęgać, łączyć, yoga – przyłączanie, zysk, zaprzęgnięcie, zastosowanie, metoda, środki, jedna ze szkół filozofii indyjskiej; īś – posiadać, władać, īśa / īśvara – pan, władca). |
imiona atrybutarne | |
Cakradhārin
Cakrapāṇi Cakrāyudha |
Kołodzierżca – „trzymający w dłoni koło”, „walczący dyskiem” (od: car – ruszać się lub od: kṛ – robić; cakra – koło, dysk). |
Śaṅkhacakragadā-dhara | Dzierżący konchę, dysk i buławę – imię Wisznu odnoszące się do trzech spośród czterech jego atrybutów. Na liście brakuje lotosu trzymanego w czwartej ręce. |
Śārṅgadhanvan
Śārngiṇ |
Zbrojny w Śarngę – imię Wisznu powstały od nazwy jego łuku (od: śṛṅga – róg; śārṅga – wykonany z rogu). |
Śūlabhṛt
Śūlin |
Zbrojny w dzidę – epitet przydawany różnym bóstwom. Częściej odnosi się do Śiwy (od: śūla – dzida). |
Garuḍadhvaja
Sarvanāgaripudhvaja Suparṇaketu Tārkṣyadhvaja |
Mający godło z Garudą – epitety utworzone od imion Garudy, który jest nosicielem Wisznu i znajduje się w godle na proporcu (dhvaja / ketu) Kryszny:
- Suparṇa – Pięknoskrzydły, - Nāgaripu – wróg węży, - Tārkṣya – mityczna istota identyfikowana z Garudą, ptak. |
Śaibyasugrīvavāhana | Którego końmi są Śaibja i Sugriwa – epitet utworzony od nazw koni w rydwanie Kryszny. |
Kaustubhabhūṣaṇa
Kirītakaustubhadhara |
Ozdobiony klejnotem Kaustubha (kaustubha) – klejnot, który wyłonił się podczas mącenia oceanu z innymi trzynastoma skarbami i który dekoruje pierś Wisznu i Kryszny (od: kirīṭa – diadem). |
Pītavāsas | Żółtoszaty – imię wywodzące się od barwy szat Kryszny i Wisznu (od: pīta – żółty; vas – nakładać, nosić, vāsas – ubranie). |
Viśvaksena
Viṣvaksena |
Wszędozbrojny – „którego armia jest wszędzie” (od: viś – wchodzić, viśva – wszystko, całość, świat; sena – armia). |
Vaikunṭḥa | Waikuntha – imię powstałe od siedziby Wisznu nazywanej „wyzbytą tępoty / lenistwa”, lub też później przydane tej siedzibie (od: kuṇṭḥa – tępy, głupi, leniwy; vikuṇṭha – ostry, nieodparty, vaikuṇṭha – świat Wisznu) |