Śmierć Dźajadrathy – dzień (jayadrathavadha)

Śmierć Dźajadrathy

Dzień czwarty generalstwa Drony (Jayadrathavadha / Caturthadivasa 7.61–76)

Streszczenie

Sekcja piąta opisuje czwarty dzień generalstwa Drony, podczas którego Ardźuna poprzysiągł zabicie Dźajadrathy. Jest to najdłuższa sekcja (liczy 2991 strof), dlatego zdecydowaliśmy się ją podzielić na dwie części. W niniejszym tomie znalazło się 770 strof ułożonych w 16 rozdziałów. Cezura wypada w dramatycznym momencie zmagań, gdy Ardźuna zdołał się przedrzeć przez szyk Drony i w oddali zobaczył Dźajadrathę.

Szyk dyskowozu – cakraśakaṭa (MBh 7.61-76)

Dwa pierwsze rozdziały (7.61–62) przydają dramaturgii rozpoczynającej się dobie zmagań. Dhrytarasztra nie słyszy codziennej radosnej wrzawy w obozach swoich dzieci i w rozpaczy wspomina chwile, w których prosił Durjodhanę o opamiętanie. Na to Sańdźaja ostrymi słowy karci króla, dowodząc, że obecna sytuacja jest skutkiem jego błędnych decyzji. Tu następuje ważny rozdział (7.63) przedstawiający „mapę” wydarzeń dla całego dnia – Drona ustawia skomplikowany szyk bojowy, którego zadaniem ma być ochrona Dźajadrathy. Szyk ten składa się z połączenia czterech formacji (vyūha). W połowie jest formacją wozu (śakaṭa), w połowie dysku (cakra), a w jego środku znajduje się formacja igły (śūcī), w której uchu ukryty jest władca Sindhu. Dodatkowo Dźajadrathę otacza formacja lotosu (padma), nazwana też łonem (garbha), którą tworzy sześciu najpotężniejszych rydwanników Kaurawów wraz z ich hufcami.

Formacja opisana jest w szczegółach. Podane są jej rozmiary oraz rozmieszczenie wojowników w szyku. Jej „mapa” jest kluczem do treści całej sekcji. Autorzy dość konsekwentnie trzymają się porządku rozstawienia wojowników. Możemy wręcz śledzić drogę, którą pokonują: Ardźuna, Jujudhana czy Bhima (rozdziały dotyczące pogoni Jujudhany i Bhimy za synem Pandu znajdują się w następnym tomie). Dzięki opisowi szyku Drony można też odtworzyć wydarzenia na froncie zmagań. Na przykład, gdy hufiec Drony rozpada się na trzy części, jedna pozostaje przy Dronie, a dwie zbiegają do Krytawarmany i Dźalasandhy – są to kolejni ustawieni za Droną wojownicy w szyku igły (pomiędzy nimi był Sudakszina, ale został wcześniej zabity przez Ardźunę). Durjodhana, który opuścił miejsce w szyku igły, by robić wyrzuty Dronie, potem musi gonić Ardźunę, jadąc w ślad za nim.

Z tych spostrzeżeń wynika, że bardowie dość konsekwentnie budują scenerię bitwy, biorąc w narracji pod uwagę rozmieszczenie wojowników w szyku. Kolejne pojedynki wynikają właśnie z tego rozstawienia. Rozmiary szyku wspomniane w tekście zdają się również wewnętrznie spójne. Formacja ma długość dwunastu „pastwisk”, a szerokość pięciu (7.63.21). Między Droną a Dźajadrathą ma być odległość trzech pastwisk (7.63.14), co jest przestrzennie uzasadnione. Durmarszana zajmuje pozycję z przodu formacji w odległości tysiąca pięciuset „łuków” (7.64.10), co też nie odbiega od przyjętych wielkości. Nie znaczy to jednak, że cała akcja jest logicznie spójna. Zdarzają się niekonsekwencje. Na przykład jednym z sześciu obrońców Dźajadrathy ma być Śalja, jakkolwiek występuje on również jako bohater starć na froncie armii u boku Drony (7.70.39; 7.71.29). Podobnie na froncie walczą Winda i Anuwinda, których zaraz potem zabija Ardźuna wewnątrz formacji (7.70.36,43; 7.71.4).

W kolejnych pięciu rozdziałach (7.64–68) przedstawiony jest rajd Ardźuny przez szyk Drony, podczas którego Ardźuna:

• rozgramia hufce Durmarszany doprowadzając do ich dezercji;
• pokonuje jadącego na czele armii słoni Duhśasanę;
• walczy z Droną, a nie mogąc pokonać mistrza, omija go;
• zabija Śrutajudhę (nazywanego też Śrutaju) i Sudakszinę;
• zabija Śrutaju i Aćjutaju;
• zabija Śrutaju władcę Ambaszthów.

Zatem Ardźuna podczas rajdu zabija trzech Śrutaju. Nie wiadomo, czy jest to błąd skrybów, czy zamierzony opis pokonania różnych wojowników o tym samym imieniu. Warto zwrócić uwagę na to, że zabicie Śrutajudhy, władcy Kalingi, ma bardzo podobny przebieg do uśmiercenia władcy Ambaszthów. W obu pojedynkach wojownik atakuje maczugą i najpierw naciera na Krysznę. Różnica jest w śmierci wojowników – Śrutajudha ginie od razu własnej maczugi, a Śrutaju od strzał Ardźuny.

Tu bardowie przerywają opis rajdu Ardźuny, by wpleść intrygujący wątek otrzymania przez Durjodhanę niepokonalnej zbroi (7.69). Rozdział zaczyna się od wyrzutów, które najstarszy syn Dhrytarasztry czyni Dronie, prosząc, by natychmiast powstrzymał Ardźunę. Nauczyciel postępuje jednak asertywnie i odmawia. Rozmowa tych dwojga, choć zachowuje pozory grzeczności, pełna jest podtekstów i uszczypliwości. Ostatecznie Drona zrzuca na Durjodhanę brzemię zatrzymania Ardźuny, ale przekazuje mu niepokonalną zbroję, którą niegdyś nosił sam Indra.

Kolejne cztery rozdziały to narracja zderzenia się frontów obu armii (7.70–73). Głównymi aktorami są Drona i tropiący go Dhrysztadjumna. Inne pojedynkujące się pary tworzą tło ich zmagań. Starciem wyróżniającym się niekonwencjonalnością opisu jest wtargnięcie Dhrysztadjumny na rydwan Drony. Pańćala podjeżdża swoim rydwanem do wozu przeciwnika, chwyta miecz z tarczą i przeskakuje najpierw na jarzmo, potem dyszel i staje na koniach wozu bramina (7.72.22–30). Poza brawurą manewr nie okazuje się skuteczny. Dhrysztadjumnę z opresji wybawia Jujudhana. Pojedynek tego herosa z Wrysznich z Droną trwa aż do zachodu słońca, kiedy to magiczne pociski tracą moc.

Tu opowieść przenosi się ponownie do wnętrza szyku Drony, przez który gna Ardźuna (7.74–76). Autorzy w kilku miejscach opisują zawrotny pęd rydwanu prowadzonego przez Krysznę (7.74.9–14; 7.75.29–36). Przemieszcza się z prędkością większą niż głos i strzały, które choć słane przed siebie, spadają za rydwanem. Po zabiciu Windy i Anuwindy Ardźuna z Kryszną postanawiają dać wytchnienie koniom. Ardźuna w pojedynkę zatrzymuje całą armię, a jednocześnie tworzy ze strzał staw i gmach, w którym Kryszna może wyprząc i oporządzić konie.

Ostatni rozdział zamieszczony w tym tomie (7.76) przedstawia wydostanie się rydwanu Ardźuny z szyku Drony. Autorzy wspominają o zataczaniu okręgów podczas jazdy (7.74.6), co może sugerować, że wyobrażali sobie szyk dysku jako spiralę lub labirynt, tak jak jest to ukazane na późniejszych reliefach (np. na świątyniach Hojsalów Kedareśvar i Hoysaleśvar w Halebidu). Po jego przebyciu bohaterowie wyjeżdżają na wolną przestrzeń i mogą w oddali dojrzeć Dźajadrathę, chronionego przez sześciu potężnych rydwanników. W tym czasie słońce chyli się ku zachodowi, a w stronę bohaterów pędzi Durjodhana w nowej magicznej zbroi.

Inne ciekawe wątki wplecione w treść sekcji

• historia zbroi, którą Indra nosił w walce z Wrytrą, i zaklęcia stosowane przy jej wiązaniu (7.69.33–75);
• Ardźuna podczas zmagań tworzy staw i gmach ze strzał, Kryszna oporządza konie (7.74-54–58; 7.75.1–17).

Rozdziały

nr strof	Streszczenia rozdziałów
61. Rozpacz Dhrytarasztry (Dhṛtarāṣṭrapraśna / Dhṛtarāṣṭravilāpa)
1-20	Dhrytarasztra pyta o dalsze wydarzenia oraz opisuje smutek i ciszę w obozach swoich synów i zwolenników.
21-28	Dhrytarasztra wspomina prośby o opamiętanie, które kierował do Durjodhany: wizyta Kryszny z misją pokojową; gra w kości.
29-37	Przytoczenie słów napomnienia.
38-42	Dhrytarasztra wymienia wojów Pandawów i czwórkę Kaurawów, którzy są zdolni stawić im czoło.
43-51	Dhrytarasztra mówi o niezwyciężoności Kryszny i Ardźuny, wspomina słowa Widury i pyta o nastroje w armii – ponowna nagana Durjodhany.
62. Sandźaja karci Dhrytarasztrę i opisuje niezwyciężoność Pandawów (Pāṇḍavaparākramavarṇana)
1-17	Sandźaja krytykuje wcześniejszą politykę Dhrytarasztry (powtarzający się motyw: „…w tarapaty byś nie popadł”): wyliczenie nieprawości króla.
18-23	Niezwyciężoność Pandawów.
63. Drona ustawia szyk bojowy (Senāvyūharacana)
1-9	Wojownicy przygotowują się do walki – wypróbowywanie broni, entuzjazm bitewny.
10-15	Drona ustawia szyk i objaśnia Dźajadracie rozłożenie w nim sił – król Sindhu ma stanąć za nim w odległości trzech pastwisk.
16-33	Opis pozycji Dźajadrathy, chroniących go wojowników i całej formacji koła i wozu (cakraśakaṭa) długiej na dwanaście pastwisk.
64. Ardźuna gromi hufce Durmarszany – pole trupów (Durmarṣaṇasenāvadha / Kabaṃdhotthāpanaṃ / Arjunayuddha)
1-9	Złe omeny towarzyszące wyruszeniu wojsk Kaurawów.
10-13	Durmarszana przemawia do swoich wojsk.
14-27	Ardźuna zbroi się, staje na czele armii i dmie w konchę, a małpa na jego proporcu ryczy – przerażenie armii Kaurawów, wrzawa towarzysząca rozpoczęciu bitwy.
28-34	Ardźuna prosi Krysznę o skierowanie się przeciw Durmarszanie – początek zmagań.
35-47	Opis trupów pozostawionych przez Ardźunę.
48-55	Zręczność Ardźuny.
56-60	Dezercja Kaurawów.
65. Rejterada Duhśasany (Duhśāsanasenāpramardana / Duhśāsanapalāyana)
1-25	Widząc dezercję armii, Duhśasana rusza na Ardźunę na czele hufca słoni – opis pogromu.
26-32	Opis pobojowiska (części zbroi, rydwanów, oręż) – dezercja armii Duhśasany do formacji wozu.
66. Ominięcie Drony (Droṇārjunayuddha / Droṇātikrama)
1-6	Ardźuna podjeżdża do Drony i prosi o błogosławieństwo.
7-16	Pojedynek Drony z Ardźuną.
17-20	Opis pogromu Ardźuny.
21-27	Drona powstrzymuje Ardźunę.
28-33	Kryszna radzi ominąć Dronę i podążać do Dźajadrathy: Ardźuna oddaje cześć mistrzowi i tłumaczy mu się z „tchórzliwego” manewru.
34-43	Ardźuna wkracza w szyk Drony, nacierają na niego odziały Krytawarmana i Sudaksziny.
67. Ardźuna zabija Śrutajudhę i Sudakszinę (Śrutāyudhasudakṣiṇavadha)
1-15	Bitewny chaos, Ardźuna zatrzymany, dogania go Drona, opis pojedynku: Drona uwalnia pocisk Brahmy, a Ardźuna powstrzymuje go swoim.
16-23	Ardźuna ponownie omija Dronę i naciera na oddział Krytawarmany i Sudaksziny – opis pojedynku z Krytawarmaną.
24-26	Kryszna radzi omroczyć Krytawarmanę i spieszyć dalej – Ardźuna to czyni i pędzi ku Sudakszinie.
27-33	Krytawarman powstrzymuje dwóch obrońców kół Ardźuny: Judhamanju i Uttamaudźasę.
34-58	Śmierć Śrutajudhy: historia boskiej maczugi Śrutajudhy, którą otrzymał od Waruny; Śrutajudha ciska maczugę w Kryszną, a ta wraca do niego.
59-71	Ardźuna zabija Sudakszinę.
68. Ardźuna zabija Śrutaju i Aćjutaju (Arjunamohe mahārathavadha / Śrutāyuacyutāyuvadha)
1-6	Ardźuna gromi szeregi wrogów – opis pobojowiska, drapieżne ptaki.
7-12	Adźuna pojedynkuje się z Śrutaju i Aćjutaju.
13-20	Ardźuna przeszyty włócznią Aćjutaju traci przytomność.
21-23	Ardźuna odzyskuje świadomość i odpiera atak boskim pociskiem Śakry (strzały w powietrzu się mnożą).
24-30	Zabicie Śrutaju i Aćjutaju, ich zwolenników i synów.
31-40	Angowie i Kalingowie na słoniach atakują Ardźunę – opis pogromu słoni.
41-46	Barbarzyńskie plemiona (lista) atakują Ardźunę – pogrom.
47-55	Rzeka trupów stworzona przez Ardźunę i dalszy opis pogrom.
56-66	Zabicie Śrutaju (kolejny wojownik o tym samym imieniu).
69. Durjodhana otrzymuje magiczną zbroję (Duryodhanaprayāna / Mantrakavacapradāna / Duryodhanakavacabandhana)
1-18	Widząc porażkę swych wojsk, Durjodhana zarzuca Dronie stronniczość.
19-26	Wymówki Drony: Drona wychwala zdolności Ardźuny; tłumaczy się, że przysiągł pochwycić Judhiszthirę; składa na barki Durjodhany brzemię zatrzymania Ardźuny.
27-32	Durjodhana mówi o niepokonalności Ardźuny i prosi o wsparcie.
33-40	Drona przekazuje Durjodhanie zbroję, której nie można spenetrować.
41-48	Zaklęcia wypowiadane przez Dronę podczas wiązania zbroi (lista boskich istot).
49-67	Historia zbroi: bogowie mordowani przez Wrytrę udają się do Brahmy, ten radzi, by błagać o pomoc Śiwę; Bóg daje Indrze zbroję, dzięki której pokonuje on Wrytrę; sukcesja, w której przekazywana była zbroja.
68-75	Drona wypowiada kolejne zaklęcia do wiązania zbroi i wysyła Durjodhanę w pogoń za Ardźuną.
70. Zmagania Drony z Dhrysztadjumną – zderzenie się frontów armii (Senāpramardana / Yodhābisāra / Saṃkulayuddha)
1-20	Starcie Pańćalów prowadzonych przez Dhrysztadjumnę z Droną – pełen porównań opis szturmu dwóch armii (rzeki łączące swe wody, zderzające się chmury).
21-27	Armia Drony dzieli się na trzy części – jedna pozostaje z braminem, a dwie zbiegają do Krytawarmana i Dźalasandhy: pogrom Kaurawów.
28-34	Drona i Dhrysztadjumna wyniszczają nawzajem siły przeciwnika.
35-47	Wymienienie kolejnych pojedynkujących się par.
48-51	Wojownicy chroniący Dźajadrathę.
71. Pojedynki na czele armii (Senāyuddha / Dvaṃdvayuddha)
1-31	Opis kolejnych pojedynków, często porównanych do wcześniejszych mitologicznych zmagań.
72. Pojedynek Drony i Dhrysztadjumny (Dhṛṣṭadyumnavimokṣaṇa / Droṇadhṛṣṭdyumnayuddha)
1-6	Pandawowie atakują trzy części armii Drony: Bhima oddziały Dźalasandhy; Judhiszthira Krytawarmany; Dhrysztadjumna Drony.
7-21	Opis pobojowiska uczynionego przez Dronę i Dhrysztadjumnę.
22-30	Dhrysztadjumna naciera na Dronę, chwyta miecz i po dyszlu dostaje się na rydwan przeciwnika – opis zmagań.
31-35	Jujudhana ratuje z opresji Dhrysztadjumnę.
73. Starcie Drony z Jujudhaną (Droṇasātyakiyuddha)
1-7	Opis szturmu Drony na Jujudhanę: porównanie do żmii (gniew to jad, łuk to paszcza, zęby to strzały); porównanie do chmury (brzęk cięciwy to gromy, strzały to deszcz, konie to wiatr itd.).
8-20	Jujudhana poleca woźnicy natarcie na Dronę – opis zmagań.
21-31	Wojownicy i bogowie przyglądają się w ciszy pojedynkowi.
32-43	Dalszy opis pojedynku – Jujudhana tnie kolejne łuki Drony, ten w myślach docenia moc przeciwnika.
44-48	Drona wyzwala pocisk ogniowy (āgneya), Jujudhana odpowiada pociskiem Waruny (vāruṇa) – pociski się nie zderzają, ponieważ zachodzi słońce.
49-53	Ponowne starcie obu armii chroniących dwóch bohaterów.
	74. Ardźuna zabija Windę i Anuwindę oraz tworzy staw i gmach dla koni (Vindānuvindavadha / Aśvajalapāna / Arjunasaronirmāṇa)
1-13	Słońce chyli się ku zachodowi, a Ardźuna z Kryszną pędzą ku Dźajadracie: sprawność Kryszny w prowadzeniu rydwanu (zataczanie kół, zawrotna szybkość) oraz Ardźuny w strzelaniu z łuku (rodzaje uwalnianych strzał).
14-32	Ardźuna zabija Windę i Anuwindę.
33-40	Widząc zmęczenie Ardźuny, armia Kaurawów przypuszcza szturm, Ardźuna prosi Krysznę o radę, jak dać wytchnienie koniom.
41-53	Ardźuna schodzi z rydwanu i powstrzymuje wojska (rozbudowane porównanie armii do oceanu).
54-58	Ardźuna na prośbę Kryszny tworzy staw i gmach ze strzał.
	75. Ardźuna i Kryszna poją konie i odświeżeni dążą ku Dźajadracie (Pārthasenāpraveśa / Duryodhanaprāpti / Sainyavismaya)
1-17	Kryszna wyprzęga i oporządza konie, w tym czasie Ardźuna odpiera ataki Kaurawów.
18-28	Ardźuna rusza do boju, wojownicy Kurów komentują oglądane zdarzenie.
29-36	Opis pędu rydwanu (wyprzedza wypuszczane strzały) i pogoni Durjodhany za Ardźuną.
	76. Kryszna i Ardźuna wydobywają się z szyku Drony – ujrzenie Dźajadrathy (Vāsudevārjunasenāpraveśa / Sainikavitarka / Jayadrathadarśana / Duryodhanāgama)
1-14	Kryszna i Ardźuna wydostają się z szyku Drony: porównania (jak Słońce i Księżyc uwolnione od Rahu itp.); Kaurawowie tracą nadzieję na ocalenie Dźajadrathy.
15-29	Kryszna i Ardźuna rozmawiają o zabiciu otoczonego sześcioma wojownikami Dźajadrathy – dalszy opis wyzwolonych z formacji Drony dwóch bohaterów.
30-35	Kryszna i Ardźuna dostrzegają Dźajadrathę i przypuszczają atak.
36-42	Durjodhana wyprzedza Ardźunę i zagradza mu drogę – radosna wrzawa Kaurawów.