Zabicie Abhimanju (abhimānyuvadha)

Zabicie Abhimanju

Dzień trzeci generalstwa Drony (Abhimānyuvadha / Tṛtīyadivasa 7.32–51)

Streszczenie

Trzecia sekcja księgi Drony poświęcona jest dokonaniom i śmierci syna Ardźuny – Abhimanju. Składa się z 20 rozdziałów, które możemy podzielić na trzy części:

1. Pierwsze trzy rozdziały (32–34) stanowią wstęp. Dhrytarasztra dowiaduje się o śmierci Abhimanju, rozpacza nad zabitym wnukiem i prosi o dokładny opis wydarzeń. Drona ustawia szyk dysku i bardowie informują czytelnika, że jedynie Abhimanju może go przerwać.
2. Rdzeniem sekcji są rozdziały 35–48 opisujące zmagania Abhimanju wewnątrz pierścienia Drony. Tu wyróżniają się dwa rozdziały (41–42) przedstawiające błogosławieństwo Dźajadrathy, dzięki któremu może on powstrzymać Pandawów.
3. Ostatnie trzy rozdziały (49-51) to lamentacje po śmierci młodego bohatera, po których Ardźuna przysięga zabić Dźajadrathę.

Szyk dysku – cakravyūha (MBh 7.33-35)

Dla przebiegu walki istotny jest szyk dysku (cakra), uformowany przez Dronę. Rozstawienie w nim poszczególnych dowódców zostało opisane w MBh 7.33.11–20, a jego przełamanie i kolejne warstwy – w rozdziale 7.35. Istotą szyku są pierścienie składające się z czterech części armii. Zewnętrzny stanowią rydwannicy, po nich następuje formacja słoni, następnie kawaleria i na końcu piechota. Cały szyk jest w wirowym ruchu (7.35.13). Autorzy często zwracają uwagę na jego zwarte ustawienie (7.33.13; 7.35.14). Szyk nie jest pozbawiony walorów estetycznych – wszyscy wojownicy ubrani są na czerwono i stoją pod czerwonymi flagami, a jedynym złotym akcentem są wieńce i proporce (7.33.13–14). Jako pierwszą linię uderzeniową Drona ustawił łuczników, na których czele stanął syn Durjodhany, Lakszmana. Dalej stał sam generał, a za nim Dźajadratha chroniony z jednej strony przez Aśwatthamanę z 30 synami Dhrytarasztry, a z drugiej Śakuniego, Śalję i Bhuriśrawasę. Rozstawienie tych wojowników nie ma jednak znaczenia w opisie walk. Gdy Abhimanju dostaje się do wnętrza szyku, wszyscy dowódcy walczą tam z nim, bez widocznego porządku. Na zewnątrz formacji pozostaje jedynie Dźajadratha, gdyż sam szyk po zamknięciu stanowi wystarczającą ochronę.

Dział ma ogromną potencję:

• budząca sympatię postać głównego bohatera – młody wojownik, ukochany syn Ardźuny, o niezwykłych umiejętnościach;
• intrygująca fabuła – bohater musi się przedrzeć przez formację nie do złamania i bez wsparcia walczyć z potężnymi oponentami;
• tragizm – zostaje otoczony i podstępnie zabity przez sześciu wrogów.

Mimo tego potencjału, narracja często jest dość jednostajna i brak w niej wartkości. Można odnieść wrażenie, że bardowie rozbudowują ją, by zwiększyć objętość sekcji. Przyczyną tego może być fakt, że opowieść o Abhimanju zyskała popularność i chciano odwlec wielką kulminację. Rozdziały są stosunkowo krótkie (ok. 20 strof), pełne pochwał bohatera i opisów pobojowiska. Bohater jednak, poza Bryhadbalą i Lakszmaną (synem Durjodhany), nie uśmierca nikogo znaczącego. Pozostali zabici przez niego wojownicy nie odgrywają ważnej roli w narracji, ale są istotni ze względu na swe relacje pokrewieństwa: brat Karny, brat i syn Śalji, syn władcy Magadhy.

W sekcji nie brak pięknych opisów i ciekawych fragmentów. Do takich zaliczyć można wprowadzającą rozmowę Abhimanju z Judhiszthirą, a następnie z woźnicą  (7.34–35). Fragment przedstawia dylematy targające bohaterami, przeczucie nieuchronności klęski i postawę względem niej. Intrygującym rozdziałem jest 7.38, w którym Drona wychwala Abhimanju, czym doprowadza do wściekłości Durjodhanę. Rozdział zaczyna się od mowy Drhytarasztry o sprzecznych uczuciach względem zwycięstwa Abhimanju. Dalej ta ambiwalencja ukazana jest w postawie Drony, który nie może powstrzymać się od sławienia młodego bohatera. Prowadzi to do silnie emocjonalnej reakcji Durjodhany na słowa mistrza.

Opis walki Abhimanju zyskuje na dynamice w ostatnich trzech rozdziałach przed lamentacjami (7.45–47), począwszy od walki z synem Durjodhany. W rozdziale 45 pojawia się lista sześciu wojowników, którzy otaczają syna Ardźuny; są to: Drona, Krypa, Karna, Aśwatthaman, Krytawarman, Bryhadbala. Chociaż jeden z nich (Bryhadbala) zostaje zabity przez Abhimanju, to w ostatnim starciu znów widać sześciu wielkich wojów atakujących chłopca. Jest to więc raczej liczba należąca do schematu narracyjnego – faktycznie możemy doliczyć się znacznie większej liczby atakujących go wojowników.

Rozdział poświęcony śmierci Abhimanju jest majstersztykiem narracyjnym. Wspaniale przedstawia bezradność wielkich wojowników przed obliczem walecznego chłopca, jego bitewne zdolności (włożone w usta Drony), knowania Śakuniego i Karny. Drona zdaje się wahać, czy odpowiedzieć Karnie na jego pytanie, jak można pokonać chłopca, jednak ostatecznie doradza podstępny plan pozbawienia bohatera łuku i rydwanu. Abhimanju zmuszony jest chwycić za miecz i tarczę (tu pojawia się baśniowy opis kroczenia chłopca po przestworzu), następnie dysk, a ostatecznie maczugę. Opis samej śmierci pozostawia czytelnika z lekkim niedosytem, ale wywiera wrażenie przypadkowością – wycieńczony, poraniony bohater ginie bardziej ze zmęczenia niż od zadanego mu razu maczugą.

Koniec rozdziału 7.48 przeraża grozą. Przedstawia zmierzch, pobojowisko i trupożerne zwierzęta rozciągające zwłoki po polu. Ostatnia część sekcji poświęcona jest lamentacjom po śmierci Abhimanju. Na przykładzie skarg Judhiszthiry i Ardźuny poznajemy możliwy schemat lamentacji wygłaszanej przy marach poległego: wymienienie dokonań, pochwała zalet, wspominanie przerwanych relacji rodzinnych, opis smutku własnego i krewnych. Szczególnie przejmująca jest rozpacz Ardźuny – przeczucie nadchodzącego nieszczęścia, niedopuszczanie do siebie usłyszanej wieści, dylemat, jak przekazać ją krewnym.

Inne ciekawe wątki wplecione w treść sekcji

• listy oręży, zbroi, części rydwanu, osprzętu militarnego na pobojowisku (7.35.22-44; 7.37.1-8; 7.40.7-24; 7.43.13-21; 7.48.22-31);

• opisy dobrze przygotowanych do walki koni (7.35.9-10; 36-38; 7.42.1-6) – dowiadujemy się, że optymalny wiek dla konia to trzy lata (wiek pełnej siły słonia, jaki podaje MBh 7.27.20, to 60 lat);
• błogosławieństwo otrzymane przez Dźajadrathę (7.41) – historia zyskania przychylności Śiwy;
• opis zmierzchu, pobojowiska (rozbudowana metafora rzeki trupów), zwierząt rozciągających i pożerających zwłoki (7.48.41-53);
• lista grzeszników, których światy osiągnie Ardźuna, gdy nie dopełni przysięgi (7.51.25-36) – podobna do zamieszczonej przy okazji ślubowania Trigartów (7.16.29-36).

Rozdziały

nr strof	streszczenia rozdziałów
32. Dhrytarasztra dowiaduje się o śmierci Abhimanju (Abhimānyuvadha)
1-5	Opis klęski dnia poprzedniego – przygnębienie Kaurawów.
6-14	Durjodhana wyrzuca Dronie stronniczość względem Pandawów, Drona ripostuje i zapowiada stworzenie formacji nie do pokonania.
15-20	Sandźaja streszcza wydarzenia dnia: Ardźuna ponownie wezwany przez tych, co przysięgli, Drona formuje szyk dysku, Abhimanju go przerywa, zabija licznych wojowników i sam ginie.
21-24	Dhrytarasztra opłakuje śmierć Abhimanju, skarży się na kodeks rycerski i prosi o szczegóły wydarzeń.
25-26	Zapowiedź opowieści.
33. Pochwała synów Pandu i Abhimanju – formacja dysku (Durgakarmaṇi Vyūharacana)
1-10	Sandźaja wychwala Krysznę, każdego z pięciu Pandawów i oznajmia, że ich przymioty są obecne w Abhimanju.
11-20	Opis formacji dysku: czerwone stroje i złote ozdoby wojowników, Lakszmana zajmuje pozycję na czele, rozstawienie pozostałych wojów.
34. Abhimanju obiecuje przerwać szyk Drony (Abhimanyupratijñā)
1-10	Lista wojowników, którzy atakują Dronę – siła preceptora, który ich wszystkich powstrzymuje.
11-17	Judhiszthira prosi Abhimanju o przełamanie formacji, czego mogą dokonać jedynie cztery osoby: Abhimanju, Ardźuna, Kryszna i Pradjumna.
18-23	Abhimanju wyjaśnia, że Ardźuna objawił mu jak przełamać ów szyk, ale nie potrafi z niego wyjść, Judhiszthira i Bhima zapewniają, że podążą za nim.
24-29	Abhimanju zgadza się przełamać szyk i przynagla Sumitrę, by prowadził jego rydwan ku formacji Drony.
35. Abhimanju łamie szyk dysku (Vyūhapraveśesenākṣobha / Senāpraveśe Cakravyūhabhaga)
1-8	Woźnica Sumitra ostrzega Abhimanju przed podjęciem zadania, a Abhimanju się przechwala.
9-21	Abhimanju rusza ku formacji Drony: pochwała koni, opis starcia.
13-18	Formacja przypomina wir składający się z czterech części armii – przerwanie gęstego szyku, hałaśliwy atak wojsk na Abhimanju.
19-33	Zgromienie formacji rydwanów: lista broni w rękach obciętych przez Abhimanju, ozdoby widoczne na obciętych głowach, części zniszczonych rydwanów.
34-35	Zgromienie formacji słoni: części rzędu widoczne na powalonych słoniach.
36-39	Zgromienie kawalerii: charakterystyka dobrych rumaków.
40-44	Zgromienie pieszych i rejterada Kaurawów.
36. Walka wewnątrz formacji dysku – klęska Kaurawów (Kauravaparājaya / Cakravyūhe abhimanyuyuddha)
1-8	Durjodhana rusza ku Abhimanju, Drona wysyła z nimi wojowników, którzy ratują księcia (lista).
9-19	Drona z największymi rydwannikami otacza syna Ardźuny i przypuszcza atak, Abhimanju ich odpiera.
20-25	Abhimanju zabija Aśmakę i ponownie nacierają na niego zebrani herosi na czele z Durjodhaną (lista).
26-36	Abhimanju przeszywa na wylot Karnę, zabija trzech wojów i pokonuje Śalję – wojska Drony dezerterują.
37. Zręczność Abhimanju – zabicie brata Śalji (Cakravyūhe abhimanyuyuddha)
1-8	Brat Śalji w odwecie atakuje Abhimanju, a ten go zabija: lista osprzętu militarnego.
9-14	Abhimanju gromi wojowników z Madry atakujących w odwecie za śmierć brata władcy.
15-23	Pochwała umiejętności Abhimanju.
38. Drona wychwala Abhimanju, czym denerwuje Durjodhanę (Cakravyūhe abhimanyuyuddha / Śāmanasamāgama)
1-2	Dhrytarasztra mówi o sprzecznych uczuciach wobec sukcesu Abhimanju i prosi o dalszą relację.
3-8	Abhimanju atakuje Kaurawów.
9-20	Drona wychwala syna Ardźuny, czym rozwściecza Durjodhanę, który zarzuca mu stronniczość i prosi przyjaciół o natychmiastowe uśmiercenie Abhimanju.
21-30	Duhśasana przyrzeka zabić syna Ardźuny i rusza na niego.
39. Pokonanie Duhśasany i Karny (Karṇaduḥśāsanaparājaya)
1-12	Abhimanju wypomina Duhśasanie jego grzechy i pozbawia go świadomości.
13-19	Wojska Pandawów nagradzają aplauzem czyn Abhimanju i rzucają się, by przerwać pierścień Drony.
20-31	Durjodhana podjudza Karnę do ataku na syna Ardźuny, ten pokonuje go – z opresji ratuje go brat.
40. Abhimanju zabija brata Karny i wytraca armię (Senāvimarda)
1-6	Abhimanju obcina głowę brata Karny , a jego zmusza do dezercji.
7-24	Waleczne i krwawe dokonania Abhimanju – opis pobojowiska (listy części rydwanu i militarnych utensyliów).
41. Błogosławieństwo Dźajadrathy (Jayadrathavarapradāna)
1-2	Dhrytarasztra pyta, czy ktoś wdarł się za Abhimanju do wnętrza pierścienia Drony.
3-4	Lista wojowników ciągnących za synem Ardźuny.
5-7	Dźajadratha staje na drodze Pandawom i ich powstrzymuje.
8-10	Dhrytarasztra pyta jak to możliwe, że władca Sindhu w pojedynkę wstrzymał Pandawów.
11-20	Opowieść o błogosławieństwie, które otrzymał Dźajadratha: król, pokonany przez Bhimę, gdy chciał porwać Draupadi, podejmuje ascezę; we śnie przychodzi do niego Śiwa; Dźajadratha prosi o błogosławieństwo pokonania Pandawów i je otrzymuje.
42. Dźajadradha powstrzymuje Pandawów (Jayadrathayuddhe pāṇḍavasenāparājaya / Saindhavavaranirūpaṇa)
1-6	Opis koni, rydwanu, sztandaru i zbroi Dźajadrathy.
7-19	Dźajadratha pokonuje Pandawów, szyk Drony się  zamyka.
43. Abhimanju wytraca armię Kaurawów – opis pobojowiska (Kauravasenāmardana)
1-5	Kaurawowie oblegają Abhimanju.
6-12	Pojedynek z synem Karny Wryszaseną, zabicie Wasatiego.
13-21	Opis obciętych członków i pobojowiska (części rydwanu i uzbrojenie).
44. Abhimanju morduje książęta (Rājaputrasainyamardana)
1-8	Pełen porównań opis pogromu Abhimanju.
9-20	Abhimanju zabija syna Śalji Rukmarathę, następnie walczy z jego braćmi i zwolennikami.
21-27	Aby wydostać się z osaczenia, używa pocisku gandharwów powodującego „złudę rydwanów” (rathamāyā) – pogrom.
28-30	Atak Durjodhany i jego ucieczka.
45. Zabicie Lakszmany i Krathy (Lakṣmaṇavadha / Krāthavadha)
1-3	Dhrytarasztra przypisuje dokonania syna Ardźuny jego prawości i pyta się o dalsze losy bitwy.
4-7	Opis dezercji wojsk Durjodhany.
8-17	Zabicie syna Durjodhany Lakszmana.
18-26	Durjodhana posyła na Abhimanju wojowników – zabicie Krathy i ponowna ucieczka wojsk.
46. Pojedynek z sześcioma oponentami – zabicie Bryhadbali (Bṛhadbalavadha)
1-19	Abhimanju oblega sześciu rydwanników, taka sama lista jak w poprzednim rozdziale (7.45.19): Drona, Krypa, Karna, Aśwatthaman, Krytawarman, Bryhadbala – opis pojedynku (liczby strzał ciśniętych przeciw każdemu).
20-24	Zabicie Bryhadbali.
47. Przecięcie cięciwy (Dhanurjyāchedana)
1-5	Walka Abhimanju z Karną: opis wyglądu poranionych wojowników, zabicie sześciu towarzyszy Karny.
6-15	Dokonania bitewne Abhimanju: zabija syna władcy Magadhy, walczy z Krytawarmanem, synem Duhśasany i Śalją.
16-30	Dyskusja na temat możliwości pokonania Abhimanju: Śakuni radzi, by zaatakować Abhimanju razem; Karna pyta Dronę, jak można pokonać chłopca; Drona opisuje kunszt Abhimanju i radzi, by od tyłu przeciąć mu cięciwę i zabić konie.
31-33	Wspólny atak sześciu wojów na Abhimanju: Karna przecina łuk; Krytawarman zabija konie; Krypa zabija bocznych woźniców.
34-37	Abhimanju walczy mieczem i tarczą, unosząc się w powietrzu: Drona przecina miecz, Karna niszczy tarczę.
38-40	Abhimanju zlatuje na ziemię i z dyskiem w dłoni napada na Dronę: opis wyglądu Abhimanju (metrum trisztubh).
48. Śmierć Abhimanju – opis pobojowiska (Abhimanyuvadha / Saṃgrāmabhūmivarṇana)
1-9	Wojownicy otaczający Abhimanju niszczą mu dysk, chłopiec chwyta maczugę i atakuje Aśwatthamanę: ucieczka syna Drony, Abhimanju niszczy jego rydwan, zabija brata Śakuniego, gromi Gandharczyków i innych.
10-13	Syn Duhśasany atakuje Abhimanju – walka na maczugi i śmierć Abhimanju.
14-21	Opis martwego Abhimanju otoczonego przez wojska Kaurawów: radość Kaurawów i smutek pozostałych, oskarżenie o nieprawą walkę.
22-31	Opis pobojowiska: walający się osprzęt i trupy.
32-35	Dezercja wojsk Pandawów, Judhiszthira zawraca wojowników przemową.
36-40	Sandźaja wychwala dokonania Abhimanju i opisuje smutny powrót do obozu.
41-53	Opis zmierzchu, pobojowiska i rozwlekania zwłok przez trupożerne zwierzęta (metrum dwunastosylabowe).
49. Lamentacja Judhiszthiry (Yudhiṣṭhirapravilāpa)
1-3	Wojownicy po stronie Pandawów odkładają oręże i otaczają Judhiszthirę, ten rozpoczyna lamentację.
4-21	Rozpacz Judhiszthiry: opis dokonań zmarłego; niemożność powiadomienia krewnych (Ardźuny, Subhadry, Kryszny); obwinianie się za śmierć bratanka; pragnienie śmierci wraz z poległym; wspomnienie dokonań Ardźuny i opis swego bólu.
50. Lamentacja Ardźuny (Arjunavilāpa)
1-17	Wieczorem po zabiciu wespół przysięgających, Ardźuna w drodze do obozu rozmawia z Kryszną: przeczucie nieszczęścia; opis złych omenów; widok smutnego obozowiska; zgadywanie, co mogło się wydarzyć, i strach o bliskich.
18-27	Ardźuna pyta braci, co się wydarzyło i dlaczego nie wita go Abhimanju, a domyśliwszy się śmierci syna, prosi o relację z wydarzeń dnia.
28-36	Ardźuna opisuje piękno syna, jego wspaniałe cechy i swój ból (wspólny motyw: „jak me serce ciszy zazna?”).
37-40	Zestawienie wygodnego życia chłopca z jego martwym ciałem leżącym na polu bitwy.
41-43	Uskarżanie się na nieubłagalność losu i opis wejścia syna do miasta śmierci.
44-55	Ardźuna pyta Judhiszthirę o ostatnie chwile życia syna, opisuje swój ból oraz niemożność poinformowania matki i żony o wydarzeniu.
56-60	Ardźuna relacjonuje posłyszaną mowę Jujutsu, w której karci on wesołość Kaurawów i zapowiada odwet Ardźuny.
61-69	Kryszna pociesza Ardźunę, mówiąc o przeznaczeniu wojowników i radzi, by pokrzepił bliskich.
70-78	Ardźuna karci bliskich, że nie ochronili mu syna, i pyta o szczegóły jego klęski.
79-83	Sandźaja opisuje konsternację Pandawów i niemożność przemówienia do cierpiącego Ardźuny.
51. Przysięga Ardźuny (Arjunapratijñā)
1-15	Judhiszthira relacjonuje wydarzenia wiodące do śmierci Abhimanju.
16-24	Ardźuna omdlewa, a odzyskawszy przytomność, przyrzeka zabić Dźajadrathę, którego uznaje głównym winowajcą (powtarzający się motyw: „jutro zmorzę Dźajadrathę”).
25-36	Lista grzeszników, których światy osiągnie Ardźuna, gdy nie dotrzyma danego słowa (zabójca matki i ojca, spółkujący z żoną mistrza itd.; powtarzający się motyw: „…niechaj mym udziałem będzie, gdy nie zmorzę Dźajadrathy”).
37- 43	Ardźuna składa dodatkową przysięgę, że popełni samobójstwo, jeśli następnego dnia nie zabije Dźajadrathy (metra mieszane: piętnastosylabowe, trisztubh, dwunastosylabowe i anusztubh).