Rodzaje imion i zasady ich tworzenia

Imiona rodowe

Powszechnym jest nazywanie bohatera od nazwy jego rodu. Istnieje kilka możliwości utworzenia takiego imienia. Po pierwsze można zastosować derywaty stopniujące samogłoskę w nazwie rodu. Tu istnieją dwa warianty takiego ustopniowania, które ukazujemy na przykładzie rodów Kuru, Pańćala, Kaśi, Trigarta i Wryszni:

forma podstawowa	Kuru	Pañcāla	Kāśi	Trigarta / Vṛṣṇi
metoda 1	Kaurava	Pāñcāla	Kāśi	Traigarta
metoda 2	Kauravya	Pāñcalya	Kāśya	Vārṣṇeya

Po drugie imię rodowe można utworzyć przez dodanie przyrostka oznaczającego związek z rodem. Najczęściej waloryzuje on bohatera jako wyróżniającego się na tle rodziny (-mukhya, -puṅgava, -uttama), co łączy się z kategorią przyrostków wskazujących przywództwo. Terminy te, choć na pierwszy rzut oka wskazują na przywództwo, mogą jedynie oznaczać przynależności do rodu lub ważną w nim pozycje i pojawiać się w imionach bohaterów nie piastujących ważnych funkcji.

Przyrostki określające przynależność do rodu:

• -śārdūla, -śreṣṭha, -śreṣṭhatama, -pravarha, -prabhava, -rṣabha, -sattama, -siṃha, -nandana,
• -nātha, -vaṃśa, -vardhana, -udvaha, -pravīra, -puṅgava, -uttama, -vardhana, -vīra, -mukhya

Przyrostki określające przywództwo w rodzie:

• -mukhya, -pati, -indra, -agrya, -rāja, -rājan, -nṛpa, -īśvara, -īśa, -vṛddhavarya

Gdy bohater nie przynależy do znanego rodu, wówczas  imię rodowe zastępuje mu przynależność do danej profesji. W przypadku Karny i Sandźaji będzie to profesja woźnicy / barda (sauti, sūta). Podobnie mityczne zwierzęta utożsamiane są ze swym gatunkiem np. Garuda z ptakami (Garuḍa = Pakṣirāj, Patagapati), a bogowie z daną grupą niebian np. Indra z „nieśmiertelnymi” lub „trzydziestką” (Indra = Amaraśreṣṭha, Tridaśādhipa).

Patronimika i matronimika

Imiona odojcowskie i odmatczyne tworzy się tak samo jak rodowe, tylko od imienia ojca lub matki. Można to zrobić dzięki ustopniowaniu samogłoski:

• Pāṇḍava, Draupadi
• Pāṇḍaveya, Draupadeya

albo przez dodanie przyrostka do imienia rodzica:

• -nandana, -putra, -suta, -sūnu, -tanaya, -ja, -ātmaja, -nandanaka

np. Pāṇḍu-(suta, tanaya, ātmaja, itd.)

Gdy rodzic posiada więcej niż jedno imię, wówczas imiona potomka tworzone są od każdego z tych imion, np. Arjuna (syn Kunti, Prythy) = Kauteya, Pārtha.  W przypadku bohaterów zrodzonych przez bogów lub z ich cząstek tworzy się imiona zarówno od ojca ziemskiego, jak i niebiańskiego, np.

• Arjuna (syn Pandu) = Pāṇḍava, Pāṇḍuputra
• Arjuna (syn Indry) = Aindri, Pākaśāsani, Śakraputra

Imiona relacyjne

Mogą być tworzone od imienia jakiejkolwiek osoby, z którą relację bohatera pragnie się podkreślić. Najczęściej określają relację rodzinną: małżeńską, rodzicielską, braterską. Ale mogą również określać przyjaźń albo jakąkolwiek inny związek:

• mąż / pan: -bhartṛ, -pati, -īśa,
• brat (młodszy): -anuja, -avaraja
• brat (starszy): -pūrvaja, -agraja,
• dziecko: -pitṛ
• przyjaciel / ukochany: -kaṇṭha, -sakha, -priya
• dobroczyńca: -vardhana, -nātha
• woźnica: -sārathi

Szczególnym typem relacji jest wrogość. Może mieć ona charakter stały lub epizodyczny. W drugim przypadku najczęściej wiążę się z pokonaniem swego oponenta i takie imiona klasyfikujemy jako epizodyczne. W pierwszym przypadku (relacji stałej) do imienia wroga dodaje się odpowiednie sufiksy:

• wróg: -śatru, -kaṇṭaka, -ardana

Imiona osobowościowe

Ten typ imion jest najbardziej różnorodny. Może wiązać się z cechami osobowości, wyglądem, umiejętnościami. Takie imię może mieć charakter indywidualny lub też stosować się do większej liczby bohaterów. Do tej grupy należą przymiotniki określające siłę, bohaterskość, wielkoduszność, którymi można określić każdego z wojowników np.:

• mahābāhu, mahātman.

Do tej grupy zaliczamy przymiotniki określające szlachcica, księcia lub władcę:

• król, władca: rājan, nṛpa, narapati, nṛpati, bhūpati, bhūpa, bhūpala, narendra, īśa, adhīśa, pati, indra, bhṛt  
• rycerz, wojownik, książę: vīra, śūra, kṣatriya, rājan, nṛpa, pārthiva
• szlachcic (magnat, arystokrata): ārya, rājan, nṛpa
• żołnierz: sainika, yodha, bhaṭa
• dowódca / naczelnik: adhipati, adhipa

Imiona apotropeiczne

Gdy w rodzinie panowała duża umieralność lub połogowi towarzyszyły złe omeny, w wielu kulturach praktykowano nadawanie imion ochronnych (apotropeicznych), których celem było odstraszenie zła. Zazwyczaj miały one pejoratywne zabarwienie, np. wśród Słowian były to imiona: Niemoj, Nilub, Niedamir, Niesuł) (Malec 1999:260). Do tej kategorii mogą należeć niektóre z imion nadane synom Dhrytarasztry, których narodzinom towarzyszyły złe omeny, np.:

• Duryodhana (źle walczący),
• Duḥśāsana (nieokiełznany, źle poinstruowany),
• Duḥsaho (nie do zniesienia),  
• Durmukha (o nienaturalnej twarzy, obraźliwy),
• Durdharṣa (arogancki),
• Vikarṇa (bezuchy),
• Vikaṭa (bezlędźwiowy).

Do tej kategorii może też zaliczać się jedno z imion Ardźuny: Bībhatsu (ohydny, odrażający). Jednak tego typu praktyka nie została potwierdzona w Indiach okresu epickiego, a tradycja wiele z powyższych imion wyjaśnia w konstruktywnych kategoriach np. Duryodhana (przerażający podczas walki), Bībhatsu (straszliwy dla wrogów).

Imiona intymne

Nie wiadomo czy w czasach kształtowania się eposu były stosowane imiona osobiste (znane tylko najbardziej zaufanym) i oficjalne (znane światu). Na pewne jednak istniały imiona intymne, których mogły używać jedynie osoby znajdujące się w poufałej relacji. Za użycie takich właśnie imion (Kṛṣṇa, Yādava) Ardźuna zdaje się przepraszać Krysznę gdy pojął jego boskość i bardziej właściwe byłoby określać go terminami oznaczającymi Boga lub absolut (BhG 11.41).

Niepowtarzalność imion

Niektóre kultury uważały za nieprzyzwoite, jeśli jedno imię nosiło kilka osób. Szczególnie obraźliwe było nadawanie imienia osoby z wyżyn społecznych mniej znaczącemu dziecku lub komuś o niskim pochodzeniu. Tego typu motyw niepowtarzalności imion spotykamy również w MBh. Bardowie opisują zabójstwo motywowane posiadaniem tego samego imienia – gandharwa o imieniu Ćitrangada (Citrāṅgada) zabija syna Śantanu (Śantanu), który nosił to samo imię (1.2.80).

Imiona epizodyczne

Imiona zmieniały się wraz z wiekiem i dokonaniami bohatera. Nadawano je nazywając wielkie wyczyny, zdobywane umiejętności czy wykonywany zawód. Zapewne wiązało się to ze zmianą tożsamości jednostki. Tak bohater mógł kreować swą tożsamość, poczynając od imion nic nie znaczących ku tym, które definiują jego zasługi.

Sporą kategorią imion epizodycznych są imiona związane z pozbawieniem życia swego wroga. Wówczas do imienia oponenta dodaje się  sufiks oznaczający zabójcę:

• -han, -ghna, -hārin, -nipatana, -hara, -mardana, -antaka, -nāśana, -vighna, -sūdana.

Imiona atrybutarne

Często imię nadawane jest od atrybutu charakteryzującego daną osobę. Może to być posiadany przez nią szczególny przedmiot (broń, koncha), kolor stroju, proporzec, maść koni zaprzęganych do rydwanu czy też używana ozdoba (girlanda, diadem). Wówczas do określenia przedmiotu (często o specyficznej nazwie) dodawany jest odpowiedni sufiks:

• dzierżący: -dhārin, -pāṇi, -dhara, -van, -in, -bhṛt, -hasta
• ozdobiony: -bhūṣaṇa
• ubrany w: -vāsas
• o proporcu / godle / symbolu: -dhvaja, -ketu, -ketana, -aṇka
• mający broń: -āyudha
• mające konie: -āśva, -haya