Khaḍga – miecz: Różnice pomiędzy wersjami
imported>AndBab |
imported>AndBab Nie podano opisu zmian |
||
Linia 102: | Linia 102: | ||
|[[Plik:Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze, 50-0 p.n.e.; Sanchi, brama zachodnia, Mahākapi Jātaka, fragment.jpg|mały|150x150px| | |[[Plik:Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze, 50-0 p.n.e.; Sanchi, brama zachodnia, Mahākapi Jātaka, fragment.jpg|mały|150x150px| | ||
* Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze, 50-0 p.n.e. (źródło: [[commons:File:War_of_the_Relics_of_the_Buddha_Sanchi_Stupa_1Southern_Gateway.jpg|wikimedia]]). | * Sanchi, brama południowa, wojna o relikwie Buddy w Kushinagarze, 50-0 p.n.e. (źródło: [[commons:File:War_of_the_Relics_of_the_Buddha_Sanchi_Stupa_1Southern_Gateway.jpg|wikimedia]]). | ||
* Sanchi, brama zachodnia, ''Mahākapi Jātaka'' (źródło: [[commons:File:Mahakapi_Jataka.jpg|wikimedia]]).]] | * Sanchi, brama zachodnia, ''Mahākapi Jātaka'' (źródło: [[commons:File:Mahakapi_Jataka.jpg|wikimedia]]).]] | ||
* miecze przedstawione w Sanchi mierzą ok. 75 cm i mają szerokie obusieczne ostrze | |||
* niektóre reliefy przedstawiają ostrza w kształcie liścia (Paul, 2005, s. 22)<small><ref name=":0" /></small> | |||
* uniesione ku górze miecze widzimy w dłoniach wojowników podczas natarcia na mury Kushinagar | |||
* miecz wojownika na reliefie przedstawiającym dżatakę ''Wielkiej Małpy'' jest kształtu liścia i, choć uniesiony, jest schowany w pochwie. | |||
|- | |- | ||
|[[Plik:Atak Mary, muzeum Lahore II-III w.; muzeum w Peszawarze; Gandhara, okres Kuszanów, II-III w., wysokość 67 cm, Freer Galery of Art..jpg|mały|150x150px| | |[[Plik:Atak Mary, muzeum Lahore II-III w.; muzeum w Peszawarze; Gandhara, okres Kuszanów, II-III w., wysokość 67 cm, Freer Galery of Art..jpg|mały|150x150px| | ||
* Atak Mary, muzeum Lahore, II-III w., (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018). | * Atak Mary, muzeum Lahore, II-III w., (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018). | ||
* Atak Mary, muzeum w Peszawarze, II-III w., (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018). | * Atak Mary, muzeum w Peszawarze, II-III w., (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018). | ||
* Atak Mary, Gandhara, okres Kuszanów, II-III w., wysokość 67 cm, Freer Galery of Art. (źródło: (Lippe, 1970, plate 11)<ref>Lippe, A. (1970). ''The Freer Indian sculptures''. Freer Gallery. <nowiki>https://library.si.edu/digital-library/book/freerindiansculp00lipp</nowiki></ref>.]][[Plik:Nawrócenie Angulimali, muzeum Lahore, I w. (zdjęcie A.Babkiewicz)..jpg|mały|150x150px|Nawrócenie Angulimali, muzeum w Lahore, I w. (zdjęcie A.Babkiewicz 2018).]] | * Atak Mary, Gandhara, okres Kuszanów, II-III w., wysokość 67 cm, Freer Galery of Art. (źródło: (Lippe, 1970, plate 11)<ref>Lippe, A. (1970). ''The Freer Indian sculptures''. Freer Gallery. <nowiki>https://library.si.edu/digital-library/book/freerindiansculp00lipp</nowiki></ref>.]][[Plik:Nawrócenie Angulimali, muzeum Lahore, I w. (zdjęcie A.Babkiewicz)..jpg|mały|150x150px|Nawrócenie Angulimali, muzeum w Lahore, I w. (zdjęcie A.Babkiewicz 2018).]] | ||
* w sztuce Kuszanów miecze są popularnym elementem uzbrojenia | |||
* najciekawsze przedstawienia miecza odnajdujemy na płaskorzeźbach przedstawiających atak Mary. | |||
* często są one wiernie odwzorowane i stanowią powtarzający się motyw (podobne pozycje wojowników) | |||
* miecz przytroczony jest do pasa, widzimy sięgającego po niego wojownika lub znajduje się w jego ręce już wyciągnięty z pochwy | |||
* przykład walki mieczem i tarczą odnajdujemy na reliefie z Lahore, przedstawiającym nawrócenie Angulimali | |||
|- | |- | ||
|[[Plik:Posąg Kaniszki, Mathura Museum, czerwonawy piaskowiec, 70 cm..jpg|mały|150x150px|Posąg Kaniszki, Mathura Museum, czerwonawy piaskowiec, 70 cm wysokości (źródło: [[commons:File:Kanishka_enhanced.jpg|wikimedia]]).]] | |[[Plik:Posąg Kaniszki, Mathura Museum, czerwonawy piaskowiec, 70 cm..jpg|mały|150x150px|Posąg Kaniszki, Mathura Museum, czerwonawy piaskowiec, 70 cm wysokości (źródło: [[commons:File:Kanishka_enhanced.jpg|wikimedia]]).]] | ||
* rzeźba sławnego władcy Kuszanów Kaniszki została odnaleziona w Māṭ w okręgu Mathura | |||
* widnieje na niej podpis: ''mahārāja rājātirāja devaputro kāniṣko'' – „Wieki król, król królów, syn Boga, Kaniszka” | |||
* władca ubrany jest w płaszcz scytyjski, nosi wysokie buty, wspiera się na potężnej maczudze | |||
* lewą ręką silnie dzierży rękojeść miecza wiszącego u pasa | |||
* miecz ma zdobną pochwę oraz parasolowatą głowicę z wygiętym zwieńczeniem. | |||
|} | |} | ||
Linia 128: | Linia 138: | ||
|''nistriṃśa'' | |''nistriṃśa'' | ||
|'''„ponad trzydzieści”''' | |'''„ponad trzydzieści”''' | ||
* nazwa sugeruje długość miecza przekraczającą trzydzieści palców (''aṅgula'') (ok. 60 cm) | |||
* komentarz mówi, że ma wygiętą klingę – pierwsze wygięcia mieczy indyjskich były ku ostrzu | |||
|[[Plik:03 nistrimśa.png|bezramki|200x200px|alt=]] | |[[Plik:03 nistrimśa.png|bezramki|200x200px|alt=]] | ||
|- | |- | ||
|''maṇḍalārga'' | |''maṇḍalārga'' | ||
|'''„zaokrąglony szczyt”''' | |'''„zaokrąglony szczyt”''' | ||
* miecz o zaokrąglonym sztychu, nienadający się do pchnięć, często spotykany na reliefach | |||
* szkic na podstawie reliefu – Śibi odcina mięso ze swego uda, by nakarmić gości (''Śibi jātaka'') | |||
|[[Plik:02 mandalagra.jpg|centruj|bezramki|150x150px|alt=]] | |[[Plik:02 mandalagra.jpg|centruj|bezramki|150x150px|alt=]] | ||
|- | |- | ||
|''asiyaṣṭi'' | |''asiyaṣṭi'' | ||
|'''„miecz jak pałka”''' | |'''„miecz jak pałka”''' | ||
* kształtem ma przypominać maczugę | |||
* może rozszerzać się ku sztychowi | |||
|[[Plik:04 asiyaszti.jpg|centruj|bezramki|185x185px|alt=]] | |[[Plik:04 asiyaszti.jpg|centruj|bezramki|185x185px|alt=]] | ||
|} | |} |
Wersja z 08:09, 12 lis 2021
Informacje wstępne
Miecz nie jest w eposie jedną z dominujących broni, ale doczekał się kilku pięknych opisów użycia. Do najlepszych należy pojedynek Abhimanju z Dźajadrathą (7.13.50-70). Nie mamy niestety wielu informacji o rodzajach i wyglądzie mieczy w MBh. Choć nistriṃśa w późniejszej literaturze uważany jest za osobną kategorię (miecz zakrzywiony – prawdopodobnie w kierunku ostrza), to MBh używa tego terminu synonimicznie z pozostałymi.
Miecz jako broń sieczno-kolna przechodził liczne przemiany. Miedź i brąz nie nadawały się do wykonywania długich mieczy. Może dlatego na Bliskim Wschodzie jeszcze w epoce państwa neoasyryjskiego i achemenickiego używane były krótkie miecze, a ich wykorzystanie podczas bitwy było ostatecznością, gdy zawiodły inne bronie. Jednak w niektórych kulturach, już w epoce brązu spotyka się długie miecze. Odnajdujemy je w Indiach w kulturze skarbów miedzianych oraz wśród artefaktów należących do Ludów Morza. Miecze te posiadają żeberko wzmacniające ich strukturę. Prawdopodobnie ponowne wprowadzenie długiego, tym razem już żelaznego, miecza w wiekach poprzedzających nową erę zawdzięczamy Scytom.
W języku polskim termin „miecz” określa broń o prostej, obusiecznej klindze. Tym samym odróżnia się on od innych typów broni białej, które w języku angielskim określane są jednym terminem „sword”. Są to:
kord | |
---|---|
bułat | |
szabla | |
rapier | |
szpada |
Historia
Późny okres harappański (1900-1300 p.n.e.) |
---|
|
Kultura skarbów miedzianych (1500-1100 p.n.e.) |
|
|
|
Ludy Morza (1300-1200 p.n.e.) |
|
Reliefy neoasyryjskie (883-631 p.n.e.) |
|
Reliefy i pieczęcie Achemenidów (559-330 p.n.e.) |
|
Rzeźba i artefakty od Mauriów do Kuszanów (320 p.n.e.-267 n.e.) |
|
|
|
|
|
Dodatkowe informacje z subkontynentu indyjskiego
Arthaśāstra (2.18.12-13) wymienia trzy rodzaje mieczy (khaḍga) oraz materiał z jakiego wykonana jest rękojeść (tsaru). Komentarze dookreślają ich możliwy kształt[8]:
- Rekonstrukcja wyglądu na podstawie rzeźb z Nagarjunakondy (Murthy, 1966, s. 212)[9] oraz kształt wygiętego ku ostrzu mieczy z Adźanty, VI w. (źródło: Paul, 2005, s. 19, 94)[6].
Zgodnie z Arthaśastrą odpowiedni materiał na rękojeść (tsaru) to:
- róg nosorożca (khaḍga),
- róg bawołu (mahiṣa),
- kość słoniowa (vāraṇa-viṣāṇa),
- drewno (dāru),
- korzeń bambusa (veṇu-mūla?).
MBh (7.47.36) wzmiankuje możliwość zdobień rękojeści szlachetnymi kamieniami (maṇi-maya-tsaru). Zgodnie z Agnipuraną[10] długość miecza waha się od 25 do 50 aṅgula (48-96 cm)[11], a jego pochwa (kośa) jest skórzana, przytraczana łańcuchem lub skórzanym paskiem, a noszona jest przy pasie po lewej stronie ciała.
MBh (7.164.147-148) wzmiankuje o dwudziestu jeden technikach (mārga) używanych podczas walki mieczem. Dziesięć z nich wymienionych jest z nazwy. Zastosował je Dhṛṣṭadyumna podczas ataku na Dronę (Droṇa):
- bhrānta – poruszanie się tam i nazad,
- udbhrānta – odskakiwanie, kołysanie (mieczem),
- āviddha – wirowanie
- āpluta – doskakiwanie,
- prasṛta – przesunięcie się,
- sṛta – odejście,
- parivṛtta – kręcenie,
- nivṛtta – zawracanie,
- saṃpāta – zderzenie, sparowanie
- samudīrṇa – podjudzanie.
Najstarsze typy indyjskich mieczy
Popularnym, typowo indyjskim mieczem jest asipattra. Występuje on na wczesnej rzeźbie okręgu Mathury:
- Rekonstrukcja wyglądu na podstawie rzeźb z Nagarjunakondy (Murthy, 1966, s. 212)[12].
Typy późniejszych indyjskich mieczy
- Źródło szkiców: Paul, 2005, s. 19, 94[15].
Przypisy
- ↑ Morio, A. R. (2015). Mohenjo Daro, Leading Land of Ancient Culture. Indus Cultural Literary Organization.
- ↑ Allchin, B., & Allchin, R. (1973). Narodziny cywilizacji indyjskiej (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 207 rys. 25 nr 5 i 9.
- ↑ Allchin, B., & Allchin, R. (1973). Narodziny cywilizacji indyjskiej (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
- ↑ Allchin, B., & Allchin, R. (1973). Narodziny cywilizacji indyjskiej (T. 180). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
- ↑ Dezso, T. (2012). Tamas Dezso: The Assyrian Army I/1-2. The Structure of the Neo-Assyrian Army. 1. Infantry 2. Cavalry and Chariotry (1st Edition). ELTE Eötvös Kiadó/Eötvös University Press.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Paul, E. J. (2005). Arms and Armour: Traditional Weapons of India (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.
- ↑ Lippe, A. (1970). The Freer Indian sculptures. Freer Gallery. https://library.si.edu/digital-library/book/freerindiansculp00lipp
- ↑ Kangle, R. P. (2014). The Kautiliya Arthasastra: Volumes 2 in English. Motilal Banarsidass, s. 132.
- ↑ Murthy, K. K. (1966). Weapons of War in the Sculptures of Nāgārjunakoṇḍa. Artibus Asiae, 28(2/3), 211–218. JSTOR. https://doi.org/10.2307/3249355.
- ↑ Murthy, K. K. (1966). Weapons of War in the Sculptures of Nāgārjunakoṇḍa. Artibus Asiae, 28(2/3), 211–218; s. 214.
- ↑ 1 aṅgula = 6-8 yava = ok. 1,92 cm.
- ↑ Murthy, K. K. (1966). Weapons of War in the Sculptures of Nāgārjunakoṇḍa. Artibus Asiae, 28(2/3), 211–218. JSTOR. https://doi.org/10.2307/3249355
- ↑ Paul, E. J. (2005). Arms and Armour: Traditional Weapons of India (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.
- ↑ Paul, E. J. (2005). Arms and Armour: Traditional Weapons of India (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.
- ↑ Paul, E. J. (2005). Arms and Armour: Traditional Weapons of India (1st Edition. Series: India Crest.). Roli Books.
- ↑ Rawson, P. S. (1968). The Indian sword (First edition). Jenkins.