Tekst źródłowy strony Pozostałe lądy (Śaka, Kuśa, Krauńća i kraniec świata)

== Ląd Śaka ==
[[Plik:Śaka.jpg|mały|Ląd Śaka - prowincje i góry]]
Kilka faktów świadczy za tym, że ląd Śaka był umiejscawiany przez bardów jako drugi po Dźambu (późniejsze kosmologie umieszczają go jako szósty) oraz odgrywał istotniejszą rolę niż inne lądy:

* ląd Śaka omówiony został jako pierwszy zaraz po Dźambu,
* poświęcono mu cały rozdział (6.12),
* jego rozmiar jest dwa razy większy od Dźambu (ogólna zasada: miary kolejnych lądów zwiększają się dwukrotnie),
* znajduje się przy Oceanie Mleka (6.12.9), który ma być na północ od Dźambu (6.9.15-18).


Ląd Śaka podzielony jest na siedem prowincji, z których pierwsza zaczyna się za pasmem gór, nazwanym tak samo jak szczyt w środku lądu Dźambu – Meru. Każdej prowincji przypisana jest jedna z siedmiu rzek<ref>Warto zauważyć, że ''Bhagawatapurana'' wymieniając góry, prowincje i rzeki lądu Śaka nie podaje żadnej z nazw obecnych w MBh.</ref>:

{| class="wikitable"
! style="text-align: center;"|'''góry''' (''parvata'')
! style="text-align: center;"|'''prowincje''' (''varṣa'')
! style="text-align: center;"|'''rzeki''' (''nadī'')
|-
|''Meru''
|''Mahākāśa''
|''Sukumārī''
|-
|''Malaya''
|''Kumudottara''
|''Kumārī''
|-
|''Jaladhāra'' (Wododzierżne)
|''Sukumāra''
|''Sītā''
|-
|''Raivataka''
|''Kaumāra''
|''Kāverakā''
|-
|''Śyāma'' (Czarne)
|''Maṇīcaka''
|''Mahānadī''
|-
|''Durgaśaila''
|''Modākin''
|''Maṇijalā''
|-
|''Kesarin''
|''Mahāpuman''
|''Ikṣuvarhanikā''
|}


W samym środku lądu rośnie dąb indyjski (''śāka''), który ma być większy od drzewa dźambu<ref>Przywołanie obrazu drzewa z lądu Dźambu przy opisie axis mundi lądu Śaka jest znaczące, gdyż potwierdza teorię, że w starszej wersji to drzewo, a nie góra Meru stanowiła centralny punkt lądu Dźambu.</ref>. Cały ląd dzieli się na cztery kraje (''janapada'': ''Magā'', ''Maśakā'', ''Mānasa'', ''Mandagā''), zamieszkane przez cztery stany społeczne (''brāhmaṇa'', ''rājanya'', ''vaiśya'', ''śūdra''). Autorzy wyraźnie rozróżniają podział lądu na prowincje (''varṣa'') i krainy (''janapada''). Pierwsze wiązane są z ukształtowaniem terenu, a drugie z zamieszkującą je ludnością. Zrównanie krain ze stanami społecznymi świadczy o tym, że bardowie łączą procesy wyłaniania się grup społecznych z procesami kształtowania się struktur państwowych.

== Ląd Kuśa ==
Góry i prowincje lądu Kuśa (6.13.9-15):
{| class="wikitable"
! style="text-align: center;"|'''góry''' (''parvata'')
! style="text-align: center;"|'''prowincje''' (''varṣa'')
|-
| 
|''Audbhida''
|-
|''Sudhāman'' (Pięknosiedzibna)
|''Veṇumaṇḍala''
|-
|''Dyutimat'' (Jaśniejąca)
|''Rathākāra''
|-
|''Kumuda'' (Liliowa)
|''Pālana''
|-
|''Puṣpavat'' (Kwiatowa)
|''Dhṛtimat''
|-
|''Kuśeśaya'' (Kuśołożna)
|''Prabhākara''
|-
|''Harigiri'' (góra Hariego)
|''Kāpila''
|}


Góry i prowincje lądu lądu Krauńca (6.13.17-23):
{| class="wikitable"
! style="text-align: center;"|'''góry''' (''parvata'')
! style="text-align: center;"|'''prowincje''' (''varṣa'')
|-
| 
|''Kuśala''
|-
|''Krauñca'' (Żurawiowa)
|''Manonuga''
|-
|''Vāmanaka''
|''Uṣṇa''
|-
|''Andhakāraka''
|''Prāvaraka''
|-
|''Maināka''<ref>''Maināka'' – syn Himawata i Menaki lub Meny (''Menakā, Menā''). Mityczna góra na lądzie Krauńća (Krauñcadvīpa), w jej pobliżu są jeziora Bindusaras i Hiranjaśrynga (''Bindusaras, Hiraṇyaśṛṅga''). Jako jedyna nie straciła skrzydeł, gdy Indra obcinał je innym górom.</ref>
|''Andhakāraka''
|-
|''Govinda''
|''Munideśa''
|-
|''Nibiḍa''
|''Dundubhisvana''
|}


MBh nie jest systematyczna w przedstawieniu zwiększających się rozmiarów gór i prowincji. W przypadku lądu Śaka dwukrotnie zwiększają się pasma górskie (6.12.22, nie wiadomo tylko czy szerokością czy wysokością), w przypadku lądów Kuśa i Krauńća to lądy są dwukrotnie szersze.

== Oceany ==
MBh nie wymienia oceanów (''samudra'') w kolejności ustalonej w późniejszej tradycji. Zdaje się robić to przypadkowo, bez chęci systematyzowania. Oto kolejność oceanów przedstawiona w MBh 6.13.1-2 (z uwzględnieniem strof usuniętych do aparatu krytycznego – zaznaczone na szaro):

* <span style="color: grey;">''dugdhodaka / kṣīroda'' (ocean mleka)</span>
* <span style="color: grey;">''ikṣurasodaka'' (ocean syropu trzcinowego)</span>
* ''ghṛtatoya / sarpis'' (ocean klarowanego masła)
* ''dadhimaṇḍodaka'' (ocean śmietany i jogurtu)
* ''suroda'' (ocean wina)
* ''gharmasāgara'' (ocean ciepły)
* <span style="color: grey;">''śuddhodadhi'' (ocean czystej wody)</span>
• <small>na szaro zaznaczony jest tekst spoza aparatu krytycznego.</small>



Oceany czasem przypisywane są lądom, które mają otaczać. Przyporządkowanie to nie jest jednak systematyczne i dowiadujemy się tylko o trzech korelacjach:

* ląd Śalmala ''– Surā'' (ocean wina)
* ląd Kuśa ''– Sarpis'' (ocean klarowanego masła)
* ląd Śaka ''– Kṣīroda'' (ocean mleka)

== Kraniec świata ==
[[Plik:Saptadwipa - Sama MBh.jpg|mały|Kraniec świata - Sama i słonie kierunków.]]
Na krańcu świata znajduje się kwadratowy obszar nazwany Sama, podzielony na trzydzieści trzy okręgi (''maṇḍala''). Jest to archaiczne wyobrażenie, nieobecne w późniejszych kosmologiach. Ilość okręgów może odnosić się do liczby bogów. Mielibyśmy więc na krańcach świata siedzibę bogów ze strzegącymi kierunków świata słoniami (''diggaja''). Owe słonie pełnią funkcję wiatrów wiejących z różnych stron. W przeciwieństwie do późniejszych kosmologii MBh nie przypisuje im funkcji podtrzymywania świata.

== Przypisy ==
[[Category:Kosmologia]]