Tekst źródłowy strony Bhindipāla – proca

== '''Informacje wstępne''' ==
Proca była jedną z najstarszych broni myśliwskich i bojowych stosowanych od okresu neolitu. Stosowano ją w większości rejonów świata starożytnego, choć mniej popularna była tam, gdzie szybko upowszechnił się łuk. Może właśnie z tego powodu nie była bronią popularną w Indiach. Nie spotykamy jej na reliefach ani w opisach. Termin, który może ją oznaczać – ''bhindipāla'' – jest na tyle niejasny, że może nazywać jakiś pocisk, krótką strzałkę ciskaną za pomocą tuby lub po prostu włócznię. Czyżby hindusi nie stosowali procy? A może była to broń należąca do biedoty, o której nie warto było wspominać? Ponieważ proca była popularna w krajach ościennych, takich jak Persja i Mezopotamia ciężko sobie wyobrazić, by nie była obecna pośród militariów indyjskich.

== '''Historia''' ==
{| class="wikitable"
|
=== '''Późny okres  harappański''' (1900-1300 p.n.e.) ===
|-
|[[Plik:Broń i narzędzia z Muzeum w Mohendżo Daro (zdjęcie A.Babkiewicz 2018) - proca..jpg|mały|Broń i narzędzia z Muzeum w Mohendżo Daro (zdjęcie: A.Babkiewicz 2018).]]Znajdowane wśród artefaktów   kultury harappańskiej obłe kamienie mogły być wykorzystywane jako  pociski do procy. Badacze zapewniają, że proca była jedną z broni używanych w  kulturze harappańskiej<ref>Marshall, J. (Red.). (1931). ''Mohenjo-Daro and the Indus civilization: Being an official account of archaeological excavations at Mohenjo-Daro carried out by the Government of India between the years 1922 and 1927'' (T. 1–3). Asian Educational Services, p. 35.</ref>.
|-
|
=== '''Egipskie  malowidła naskalne i proce w grobowcach''' ===
|-
|[[Plik:Procarz egipski, na podstawie malunku z grobowca Bani Hassan ok. 1900 p.n.e., źródło (Yadin, 1963, s. 10).png|mały|Procarz egipski, na podstawie malunku z grobowca Bani  Hassan ok. 1900 p.n.e., źródło: (Yadin, 1963, s. 10)<ref>Yadin, Y. (1963). ''The art of warfare in Biblical lands: In the light of archaeological study''. McGraw-Hill.</ref>.]]Choć pociski proc są stałym znaleziskiem od czasów  prehistorycznych, to nie zachowało się wiele proc. Po pierwsze były one wykonane  z nietrwałych materiałów, a po drugie nie należały do broni elitarnej, którą  by chciano umieszczać w grobowcach. Najstarsza zachowana proca pochodzi z  grobu Tutanchamona zmarłego ok. 1325 r. p.n.e.
|-
|
=== '''Reliefy neohetyckie'''  (IX w. p.n.e.) ===
|-
|[[Plik:Ortostat z Tell Halaf, wojownik hetycki z procą, źródło (Yadin, 1963, s. 364).png|mały|Ortostat z Tell Halaf, wojownik hetycki z procą,  źródło: (Yadin, 1963, s. 364)<ref>Yadin, Y. (1963). ''The art of warfare in Biblical lands: In the light of archaeological study''. McGraw-Hill.</ref>.]]Relief neohetycki pokazuje technikę wyrzucania kamienia z procy.  Po umieszczeniu pocisku w koszyku, wciąż trzymając go lewą ręką, drugą ręką  procarz dzierży końcówki rzemienia nadając pociskowi ruch okrężny.
|-
|
=== '''Reliefy neoasyryjskie''' (883-631 p.n.e.) ===
|-
|[[Plik:Procarze asyryjscy, Layard.jpg|mały|Procarze asyryjscy (źródło: Dezso, 2012, ilustracje uzupełniające)<ref>Dezso, T. (2012). ''Tamas Dezso: The Assyrian Army I/1-2. The Structure of the Neo-Assyrian Army. 1. Infantry 2. Cavalry and Chariotry'' (1st Edition). ELTE Eötvös Kiadó/Eötvös University Press.</ref>.]]Część armii neoasyryjskiej stanowili procarze. Pociski były  wykonane z gliny i miały gruszkowaty kształt. Ciskano je przy pomocy długich,  skórzanych proc. Pociski miały zasięg nawet do 200 m.
|-
|
=== '''Grecja i Persja''' ===
|-
|[[Plik:Sling bullets BM GR1842.7-28.550 GR1851.5-7.11.jpg|mały|Greckie pociski do proc z piorunem i napisem:  „łap”, IV w. p.n.e. (źródło: [[commons:File:Sling_bullets_BM_GR1842.7-28.550_GR1851.5-7.11.jpg|wikimedia]]).]]Ksenofon (430-355 p.n.e.) w drugim rozdziale swojej Greckiej Historii  opisuje, że w 401 r. Grecy ucierpieli od procarzy perskich pod władzą Artakserksesa  II. Sytuacja się zmieniła, gdy Grecy wprowadzili lżejsze pociski, lecące  dalej niż perskie.
|} 

== '''Dodatkowe informacje z subkontynentu indyjskiego''' ==
''Bhindipāla'' – w Arthaśastrze (2.18.7) pojawia się na liście włóczni. ''Amarakoṣa'' (2.558) porównuje ją do włóczni lub strzały (''bhindipālaḥ sṛgas tulyau''). W MBh termin ''bhindipāla''  pojawia się 19 razy, jednak występuje on jedynie na listach oręża i nie można z kontekstu wnioskować o przeznaczeniu tej broni.  

== '''Przypisy''' ==

[[Category: Yantra-mukta – ciskana urządzeniem]]