Tekst źródłowy strony Vajra – piorun

== Informacje wstępne ==
Wadźra (piorun, diament) to symboliczna broń, przypisywana rygwedyjskiemu bogu burzy Indrze. Podobną broń dzierżą bogowie burzy na Bliskim Wschodzie. Ikonografia indyjskiej wadźry jako instrumentu o dwustronnej buławowej głowicy lub dwóch szpicach spotykana w buddyzmie i hinduizmie zdaje się być wspólną tradycją związaną ze starożytnym kultem boga burzy.

== Historia ==
{| class="wikitable"
! style="text-align: center;"|
=== Bliskowschodni  bóg burzy (1800-631 p.n.e.) ===
|-
|[[Plik:Teszub, muzeum Gaziantep; Hetycki bóg burzy, relief z Samal Berlin, Muzeum Pergamońskie; Tarhunz z Aleppo..jpg|mały|200x200px|* Teszub ze świątyni hetyckiej, muzeum Gaziantep,  Turcja (źródło: [[commons:File:Gaziantep_Archaeological_Museum_0380.jpg|wikimedia]]). * Hetycki bóg burzy, relief z Samal (dziś Zincirli), Turcja, Berlin, Muzeum Pergamońskie (źródło: [[commons:File:Weather_God.jpg|wikimedia]]). * Tarhunz z Aleppo, (źródło: [[commons:File:Hetite_God_in_Aleppo.jpg|wikimedia]]).|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:Teszub,_muzeum_Gaziantep;_Hetycki_b%C3%B3g_burzy,_relief_z_Samal_Berlin,_Muzeum_Pergamo%C5%84skie;_Tarhunz_z_Aleppo..jpg]]

* hetycki czasownik ''tarhu'' oznacza – „zdobywać”, „być władny”  i łączy się z preindoaryjskim ''terh'' – „przekraczać”
* od niego wziął  swoje imię hetycki bóg burzy '''Tarhun''',  bardziej znany pod huryckim imieniem '''Teszub'''
* Luwici znali go pod imieniem '''Tarhunz''' i czcili jako boga wód
* w państwie Urartu (XIII-VI p.n.e.) Teszub pojawia się jako '''Tejszeba'''
* hetycki bóg burzy i nieba – w swym ręku dzierży topór oraz piorun  w kształcie trójzębu
* często towarzyszy mu byk, a u pasa nosi miecz lub – na  modę asyryjską – bułat
|-
|[[Plik:Adad, syryjska stela z Arslan Tash w północnej Syrii (VIII wiek p.n.e.), obecnie w Luwrze. Asyryjscy żołnierze niosący posąg Adada..jpg|mały|200x200px|* Adad na byku z piorunami w dwóch dłoniach, syryjska stela z Arslan Tash w północnej Syrii (VIII wiek p.n.e.), obecnie w Luwrze (źródło: [http://oracc.museum.upenn.edu/amgg/listofdeities/ikur/ http:oracc.museum.upenn.edu]). * Asyryjscy żołnierze niosący posąg Adada, prawdopodobnie jako łup wojenny, szkic za Leyardem (źródło: [[commons:File:Ramman.png|wikimedia]]).|link=https://wiki.mahabharata.ckc.uw.edu.pl/index.php%3Ftitle=Plik:Adad,_syryjska_stela_z_Arslan_Tash_w_p%C3%B3%C5%82nocnej_Syrii_(VIII_wiek_p.n.e.),_obecnie_w_Luwrze._Asyryjscy_%C5%BCo%C5%82nierze_nios%C4%85cy_pos%C4%85g_Adada..jpg]]

* '''Adad''' lub Hadad (symeryjki '''Iszkur''') to mezopotamski bóg burzy i  deszczu
* do Mezopotamii trafił z Lewantu dzięki Amorytom i stał się bóstwem akadyjskim,  a potem asyryjsko-babilońskim
* jego imię zapisywane jest tym samym logogramem  co imię Teszuba
* w akadyjskim nazywany był również '''Rammanu''' (piorun)
* często  nazywano go '''Belu''', co jest potocznym określeniem na „pana” 
* jego ikonografia jest podobna do ikonografii  Teszuba – w rękach dzierży siekierkę i piorun lub dwa pioruny
* piorun zmienił swój wygląd i z pojedynczego trójzębu stał się podwójnym o krótkiej rękojeści łączącej
* tak jak Teszubowi towarzyszy mu byk lub ma na głowie rogi byka
* w Asyrii Adad nabiera cech boga wojny  i często gości na proporcach wojennych
* jednocześnie łączy się go z bogiem  słońca i prawa – Szamaszem

|-
|[[Plik:Baal, Ugarit, Louvre .jpg|alt=|mały|200x200px|* Wizerunek Baala na steli z Ugarytu (XV-XIII  p.n.e.), odnaleziony w Ras Shamra (źródło: [[commons:File:Baal_thunderbolt_Louvre_AO15775.jpg|wikimedia]]).
* Figura Baala z brązu, 14-12 p.n.e., z Ras Shamra,  Muzeum w Luwrze (źródło: [[commons:File:Baal_Ugarit_Louvre_AO17330.jpg|wikimedia]])]]

* '''Baal''' (w językach semickich: władca, pan; akadyjskie: belu) – tak  najczęściej określano Adada w Ugarycie
* przedstawiany był on z uniesioną ręką,  w której dzierży buławę lub piorun
* na jednym z wizerunków z Ugarytu piorun  wyobrażony jest jako dzida w postaci rośliny – symbol wegetacji
* wynika to z  tego, że w Ugarycie Baal łączony był z rocznym cyklem wegetacyjnym
|-
|[[Plik:Chaos Monster and Sun God.png|mały|Ninurta z piorunami ściga Anzu, który ukradł  Tablicę Przeznaczeń z sanktuarium Enlila (alternatywna interpretacja: Adad i  Asakku)  (zamieszczone w: A.H.Layard, Monuments of Nineveh, 2nd Series, 1853) (źródło: [[commons:File:Chaos_Monster_and_Sun_God.png|wikimedia]]).]]

* bogowie babilońscy i asyryjscy często  zapożyczają cechy gromowładnego Adada
* na reliefie odnalezionym w Nimrut w  świątyni Ninurty widzimy boga, który dzierży charakterystyczne podwójne  trójzęby znane z wyobrażeń Adada
* prawdopodobnie jest to Ninurta, bóg  rolnictwa, myślistwa i wojny, walczący z ptakiem Anzu, który wykradł  tabliczki losu 
* alternatywna interpretacja utożsamia go z Adadem, który  walczy z Asakku
|-
|[[Plik:Zeus - zgromadzenie olimpijskie, Etruria; amfora, Luwr.jpg|mały|200x200px|
* Zgromadzenie olimpijskie,  Apollo, Zeus, Hera; Etruria 420-400 p.n.e. (źródło: [[commons:File:Calyx-krater_olympian_assembly_MAN.jpg|wikimedia]]).
* Amfora, Zeus 470-460p.n.e.,  muzeum Luwru, (źródło: [https://www.theoi.com/Olympios/Zeus.html theoi.com])
]]

* Zeus, najwyższy bóg panteonu greckiego przejął wiele swych cech od Teszuba i Adada
* jako bóg nieba i burzy Zeus najczęściej  dzierży dwustronny płomienny oręż
* ma on po środku rękojeść, z której  wychodzą dwa szpice lub bardziej skomplikowane mnogie dzidopodobne ostrza
* na  pierwszej z waz piorun wygląda jak krótka włócznia i niezwykle przypomina  wadźrę z ''Nagarjunakondy'' 
* Zeus często stoi w pozycji  wyprostowanej z jedną ręką uniesioną w górę, by cisnąć piorun
* pozycja ta  jest charakterystyczna dla Teszuba i innych bliskowschodnich bogów burzy
|-
! style="text-align: center;"|

=== Rzeźba od  Mauriów do Kuszanów (320 p.n.e.-267 n.e.) ===
|-
|[[Plik:Bhaja Caves Amit R Mahadik 12 - vajra.jpg|mały|150x150px|Bhājā, Mahārāṣṭra, Bóg słońca (po lewej),  Indra (po prawej) strzegący wejścia do wihary nr 19 (100-70 p.n.e.) (źródło: [[commons:File:Bhaja_Caves_Amit_R_Mahadik_12.jpg|wikimedia]])]][[Plik:Temptation of the Buddha - vajra.jpg|mały|Sanchi, brama zachodnia, kuszenie  Buddy i ucieczka armii Mary (50-0 p.n.e.) (źródło: [[commons:File:Temptation_of_the_Buddha_with_Mara's_army_fleeing.jpg|wikimedia]])|150x150px]]

* Indra w Rygwedzie włada piorunem (''vajra'')  lub toporem (''kuliśa'')
* na wczesnej ikonografii piorun Indry przedstawiany jest jako dwustronnie zaostrzony oręż niewielkich rozmiarów, dzierżony w prawej dłoni boga 
* na reliefie z Sanchi oręż, przypominający ten spotykany w dłoni  Indry, dzierży jeden z uciekających demonów z orszaku Mary
|-
|[[Plik:14 vajra.jpg|mały|150x150px|Puginały, rekonstrukcja wyglądu na podstawie rzeźb z Nagarjunakondy (Murthy, 1966, s. 212)<ref name=":0">Murthy, K. K. (1966). Weapons of War in the Sculptures of Nāgārjunakoṇḍa. ''Artibus Asiae'', ''28''(2/3), 211–218, s. 112.</ref>]]

* wadźra z ''Nagarjunakondy'' (Andhra Pradesh, rok:  210-325) 
* broń jest uderzająco podobna do wyobrażenia pioruna w  ręku Zeusa na wazie z Etrurii (powyżej)
|-
! style="text-align: center;"|

=== Maru – broń  Marathów ===
|-
|[[Plik:24 maduvu.png|mały|150x150px|Maru (źródło: [[commons:File:Maduvu.png|wikimedia]]). ]]

* bronią przypominającą wadźrę jest maru (tamil. ''maduvu'')
* była ono stosowana przez Tamilów i Marathów
* wykonywano ją z połączonych  rogów antylopy (Antilope cervicapra),  tak by w miejscu zespolenia powstał uchwyt 
* w Pendźabie maru tworzono w całości ze stali. Jego wariantem  jest ''vajra-muṣṭi'' („piorunowa  pięść”)
|}

== Dodatkowe informacje z subkontynentu indyjskiego ==
W MBh termin ''vajra'' pojawia się 362 razy, przede wszystkim w znaczeniu pioruna Indry w terminach go określających np. Piorunodzierżca (''vajrabṛt''). Często pojawia się też w metaforach mówiących o twardości, wówczas występuje w znaczeniu diamentu. W księgach militarnych pojawia się jako nazwa formacji militarnej oraz magicznej broni siejącej spustoszenie wśród nieprzyjaciół (np. MBh 7.26.20). 

== Przypisy ==

[[Category: Pāṇi-mukta – broń ciskana ręką]]